باسێكی مهیدانی/ شیكاریی لهسهر كار و چالاكییهكانی یهكێتیی نووسهرانی كورد
بهرگرینامه 1
كارا فاتیح
یهكێتیی نووسهرانی كورد وهك ڕێكخراوێك، زۆر جار له لایهن ئهوانهی پێش زیاتر له چل ساڵ بهردی بناغهیان داناوه و ئهوانهیش، كه دواتر ئهكتهرێكی سهر شانۆی چالاكییهكانی بوون، دامهزراندنی و بوونی فیزیكی و كرداریی ئهم ڕێكخراوه و سهرجهم كار و چالاكییهكانی، به بهرخودان و هێمای بهرگری و وهستانهوه دژ به داگیركاران و پووچكردنهوهی خهونی دوژمنانی كورد، به تایبهت ڕژێمی بهعس بۆ لهناوبردنی ئهدهب و زمان و هونهر و تهنانهت بوونی كورد وهك نهتهوهیهك گوزارشتیان لێ دهكرا. له لایهن بهشێكی زۆر له نووسهرانی ئهم ڕێكخراوهوه، چالاكییهكانی ڕێكخراوهكه، وهك ههڵوێستێكی نهتهوهیی دژ به پیلان و ئامانجهكانی دوژمنان و داگیركهرانی خاكی كوردستان دا دهنران و باس دهكران و دهگێڕرانهوه، لێرهدا زۆر پێویستمان به ڕوونكردنهوه و بهڵگه و نموونههێنانهوه نییه، چونكه به ئاوڕدانهوهیهكی خێرای مێژووی ئهم ڕێكخراوه بۆمان دهر دهكهوێت، چهندین ئهندام لهم ڕێگهیه و به هۆی ئهم جۆره ههڵوێستانهوه تووشی ئازار و ئهشكهنجه و زیندان و دوورخستنهوه و ئاوارهبوون و تهنانهت كوشتن و لهسێدارهدانیش بوونهتهوه. دیاره ئهم ڕهنج و ماندووبوون و كردارانه وهك ههڵوێست و دهنگبهرزكردنهوه و وهستانهوه دژ به داگیركاران و زوڵم و ستهم و چهوساندنهوهی دوژمنانی كورد، جێگهی ڕێز و ستاییشن و وهك سهرجهم قوربانی و فیداكارییهكانی تری ههموو تاكێكی سهرجهم چین و توێژهكانی تری كۆمهڵگای كوردی، به جوان وهسفكردنیان جۆرێكه له وهفاداری و ئهمهك بۆیان، بهڵام ئاشكرایه نووسین وهك ههڵوێست، جوودایه له نووسینێكی خاوهن هزر و داهێنهرانه، ههروهها ڕێكخراوێك كه له دۆخێكی پهرچهكردارانهوه دژ به هێرش و زوڵم بهرامبهر نهتهوهیهك دروست بووبێت، جوودایه لهوهی لهسهر بنهمای پاشخانێكی فیكریی بههێز، دوور له خوڵقاندنێكی تهقلیدی و ڕهواجی كات و شوێَن، دروست بووبێت. ڕێكخراوێك پێویسته خاوهن ئامانج و پهیام و میكانیزمی كاركردن و ستراتیژی خۆی بێت، نهك لهسهر دۆخی پهرچهكردار سهر ههڵ بدات و ئامانجی تهنها بهرگری و دژوهستانهوه بێت. دروستبوونی ڕێكخراوی یهكێتیی نووسهران وهك دروستبوونی بهشێكی زۆر له پارت و ڕێكخراو و سهندیكای تری كۆمهڵگای كوردی له دۆخێكی پهرچهكردارانهدا هاتۆته ئاراوه، واته هاتنه بوونێك لهژێر كاریگهریی پاڵنهرێكی دهرهكی، لهبری پاشخانێكی فیكری و قووڵ و بههێز، كه خۆی لهسهر ڕا بگرێت و پهیام و ئامانج و كار و ستراتیژی خۆی لهسهر دا بڕژێت، بۆیه دهبینین كاتێك ئهم پاڵنهره بهرهو كزی یان نهمان چووه، به دوایدا جۆشوخرۆش و حهماسیهتی كاركردنی ئهم ڕێكخراوهیش بهرهو كزیی و تهنانهت بهرهو دیارنهمان ڕۆیشتووه. له بیرمانه به ماوهیهكی كهم دوای ڕاپهڕینی ساڵی 1991 دیسان وهك پهرچهكدار و ههڵوێستێكی ئیعلامی و وهستانهوه دژ به ههڕهشه و چاوسووركردنهوه و تۆڵهسهندنهوهی بهعس له گهلی ڕاپهڕیوی كورد، یهكێتیی نووسهرانی كورد له ناوهڕاستی ئۆكتۆبهری ساڵی 1991 دا كۆنگرهیهكی بهست، ئهگهرچی ڕاگهیاندنی كورد ئهو كات له بارێكی زۆر سهرهتاییدا بوو، كهچی گرینگییهكی زۆر به ڕووماڵكردنی چالاكییهكانی ئهم كۆنگرهیهی یهكێتیی نووسهران درا، بهڵام ههر كه وردهورده ههڕهشه و چاوسووركردنهوه و نیازی تۆڵهسهندنهوهی بهعس له گهلی ڕاپهڕیوی كورد بهرهو خاوبوونهوه و خامۆشبوون و نهمان ڕۆیشتن، ئیدی چالاكی و تهنانهت بوونی كاراییی یهكێتیی نووسهرانی كوردیش به ههمان شێوه بهرهو خاوبوونهوه و خامۆشبوون و نهمان ڕۆیشتن، گهر تێبینیی مێژووی تهمهنی یهكێتیی نووسهران به تایبهت لقی سلێمانی بكهین، لهو كۆنگرهیهی دوای ڕاپهڕینهوه تاوهكو كۆنفرانسی ههڵبژاردنی دهستهیهكی نوێ بۆ لق له 26/8/2010 واته نزیكهی بیست ساڵ، دهبینین ئهم ڕێكخراوه له شوێنێكی وهك سلێمانی، كه به لای خۆیانهوه به مهڵبهندی ئهدهب و هونهر و پایتهختی ڕۆشنبیری دهژمێردرێت، نهك ههر بوونێكی كارا و خاوهن هزر و پهیامی ڕاستهقینهی نهبووه، تهنانهت بوونێكی تهقلیدی و ڕۆتینییشی نهبووه و كهس خهبهرێكی له شوێنی و كار و ههڵسووڕاو و دهستهی بهڕێوهبهرانی نهبووه.
دروستبوونی ڕێكخراوێك وهك پهرچهكردار، جیاوازه له دروستبوونێك وهك كردار… دروستبوون وهك كردار، واته هاتنه بوونێك وهك ڕووداو، بهڵام دروستبوونی پهرچهكردارانه، واته ژیان له پهراوێزی ڕووداوهكاندا. ڕووداو واته گۆڕان و گهشهدان بهو بواره و دژ به كۆن و سیمای بهسهرچوو، بهڵام پهراوێزی ڕووداوهكان واته بێ سهنگی و ڕۆڵ نهبوون له ههر گهشه و گۆڕانكارییهكدا، تهنانهت له بوارهكهی خۆیشیدا. بوون به پهرچهكردار، واته جێگیربوون له شوێنێكی بهرنامه بۆ داڕێژراو و ئاراستهكراو و خاوهن پهیامی دهرهكی، له كاتێكدا بوونێك وهك كردار ئهوه دهگهیهنێت، ئهو بهرنامه و هزر و پهیامانهی ههن، سروشتێكی چهسپاو و ڕاستهقینه و بههێزیان ههیه. بێگومان كه پهرچهكرداربوون سروشتی ڕێكخراوی یهكێتیی نووسهران بێت، دهبێت ههر كارهكانیان ههمیشه له پهراوێزی ڕووداوهكان و خۆڵی مردوو دایانپۆشیبێت و سیمای كۆنهخوازی و بێ سهنگی و ڕۆڵ نهبوون له داهێنان و گۆڕانگارییهكان له چارهیان نووسراوبێت و خودی ئهوانهیش بهڕێوهی دهبهن، بریتیبن له كهسانی خاوهن تێكستی بێَگیان و نووسینی بێ هزر و بێ ئامانج و خاڵی له خهیاڵی داهێنان.
ببینن پاشان ئهو مێژووهی باسمان كرد، واته له 26/8/2010 له ههڵبژاردنێكی ئاراستهكراودا، وهك ئۆرگانهكانی خۆیان دهڵێن، به بهشداریی 80 ئهندام، ههڵبژاردن بۆ دهستهی نوێی ئهم لقه كرا و حهوت نووسهر بۆ دهستهی بهڕێوهبردن ههڵبژێردران (بڕوانه، گۆڤاره نووسهر، ژماره -1- یهكێتیی نووسهرانی كورد لقی سلێمانی، ساڵی 2011، لاپهڕه 128)، كۆمهڵێك نووسهر بهو خهسڵهتانهوه كه باسمان كردن، به دوایدا كار و چالاكییهكانی خۆیان دهست پێ كرد، بهڵام چۆن و چ كارێك.
تێبینی: لهبهر درێژیی ئهم بابهته و بۆئهوهی خوێنهر ماندوو نهكات، بابهتهكه بهش بهش كراوه و ههر بهشێك شێوهیهك سهربهخۆیی تێدایه و به دوای یهكدا بڵاو دهكرێنهوه.
بەشی دوەم
وا لێرەدا بە شێوەیەكی ڕاگوزەر ئاماژە بۆ چییەتی و چۆنیەتیی ئەو كارانە دەكەین:
چاپكردنی یەكەم:
چاپكردنی كتێب تەنها وەك چالاكیی بە بێ گوێدان بەوەی ئەو كتێبە چییە و چ هزر و پەیامێك لە پشتییەوە هەیە و بۆ چ ئامانجێك چاپ دەكرێت، لێرەیشدا كە چاپكردنی كتێب تەنها وەك چالاكی و سەروەرییەك بۆ خۆیان تۆمار دەكرێت، بە بێ گوێدان بە مانا و مەغزا و شكۆی كتێب، ئیدی دەبێت چاوەڕێ بكەین هەموو لایەنە هونەری و ئەدەبی و زمانەوانی و تەنانەت یاسایی و ڕێسا و نەریتی پەخش و بڵاوكردنەوە و نرخ و گەیاندنی بە دەستی خوێنەر بە شل و شێواوی و بە ڕێوە بچن و كەمتەرخەمی و لێنەزانی و ناپسپۆڕی تا سنووری شێواندنی كتێب و گەندەڵییش بڕۆن، لەم لایەنەیشەوە خوێنەر دەتوانێت چەندین كتێبی ئەم ناوەندە وەك نموونە وەر بگرێت، كە وەك ناوەرۆك و بابەت بە هیچ پێوەرێك شیاوی چاپكردن نین، ئەمەیش ئەوە دەگەیەنێت نەك هەر هیچ پێوەرێك بۆ چاپكردن نییە، بگرە ئەوەی پێی دەگوترێت سانسۆری مەعریفی وجودی نییە، دوای ئەوەیش ڕێكخستنی ڕێنووس و پەیڕەوكردنی ڕێساكانی زمانەوانی و گوێدان بە لایەنە تەكنیكییەكانی نەخشەسازی و دابەشكردن و فرۆشتن و هەموو جۆرە گرێبەستێك ببنە كۆمەڵێك كاری وەهمی و ئەم ڕێخراوە خۆی لە قەرەیان نەدات، یان هەر ئاوەزی پێیان نەشكێت، بۆ ئەمە دەتوانین گوێبیستی گللەییی تەنانەت ئەو نووسەرانەیش ببین كە سوودمەند بوون لە چاپكردنی كتێبەكانیان لەم ڕێكخراوەدا.
ئەم ڕێكخراوە هەر بەم شێوەیە گورزی جەرگبڕ لە بەهای كتێب ناوەشێنێت، بەڵكو لە لایەكی تریشەوە ئازایانە كەوتۆتە كار بۆ شكاندنی شكۆی كتێب، ئەویش بەوەی لە ڕێَگە جۆر بە جۆرەكانی وەك كۆڕ و فێستیڤاڵ و سیمینار، یان لە بارەگا و شوێنی كۆبوونەوەی خۆیان و ئاشنا و دۆستانیان، یان لە ڕێگەی هەر پەیوەندییەكی تایبەتیی ئەندامەكانییانەوە ئەو كتێبانە بە خۆڕایی و بە مفت پەخش و بڵاو دەكەنەوە، ئەم بە بەلاشكردنەی كتێب لە لایەن یەكێتیی نووسەران و زۆر بنكە و ناوەندی گەندەڵی ئەدەبی و هونەری و پیشەیی حوكمی و ناحكومیی ترەوە زەبرێكی گەورە لە شكۆی كتێب دەدات، چونكە بێجگە لەوەی پارەیەكی زۆر لە سامانی گشتیی وڵات بە هەدەر دەڕوات و ئەم كارە بێ بەرنامە و تاڵانچییانەیە ناچنە خانەی دیارییەوە، هاوكات ئەوەی كتێبێكی بە بەلاش لەم ناوەندانەوە دەست دەكەوێت، دەزانێت ئەوە نە دیارییە و نە هیچ نرخێكی مەعنەوی و مەعریفیی هەیە، دیاری بە كەرەستەیەك دەوترێت كە موڵكی تایبەتیی ئەو كەسە ئازیزە بێت كە دەیكاتە دیاری و وەك یادگارێكی پڕ مانا پێشكەشی كەسێكی دەكات و نرخێكی مەعنەویی گەورەیشی هەیە. ئەم هەڕاجكردنەی مەعریفەت و ئەم بەبادانەی سامانی وڵات لە یەكێتیی نووسەران و ئەو بنكە و ناوەندانەوە، بەو شێوەیە شكۆی كتێب دەشكێنێت و لە ڕەگەوە بەهای هەڵدەكێشێت، كە ئێمە دەزانین سایكۆلۆژیای مرۆڤی كورد، لەژێر كاریگەریی سایكۆلۆژیای بازاڕ دایە و بەشێكی زۆری بەها و حورمەتی هەر شتێك وابەستە و پەیوەندارە بە نرخی مادیی ئەو شتەوە، بۆیە كە نرخی مادیی لە كتێب دەكرێتەوە، ڕاستەوخۆ بەشێكی زۆر لە حورمەت و بەهایشی بزر دەبیـَت، تەنانەت بەشێكی بێ هەیبەتیی كتێبی كوردی، بۆ كەمیی نرخە مادییەكە دەگەڕێتەوە، لەگەڵ تەندروستی، یان ناتەندروستیی ئەم حاڵەتەدا، بەڵام مرۆڤ بە بەرزی و نزمیی نرخی مادی، بەشێكی زۆری كەرەستەكان هەڵ دەسەنگێنێت و ڕێزیان دەگرێت.
خاڵێكی نێگەتیڤی تر لە بەخۆڕایی بەخشینەوەی كتێب ئەوەیە، ئەم كارە ناهێڵێت خوێنەر چێژ لە دەسەڵاتی هەڵبژاردن وەر بگرێت و خۆی كتێبەكان دەست نیشان بكات كە دەیانخوێنێتەوە، تاقی نەكردنەوەی چێژی هەڵبژاردنی كتێبیش ڕاستەوخۆ چێژی خوێندنەوە سیس دەكات، یان دەیمرێنێت، ئەوەی كتێبێكی بێ هەڵبژاردنی خۆی پێ دەگات، دوور نییە هەرگیز نەیخوێنێتەوە، بەم شێوەیە دەبینین بەخشینەوەی كتێب و پشت پێوە نەئێشان بە لایەنی مادی، كە یەكێتیی نووسەران و ناوەند و بنكە و ڕێكخراوە ئەدەبی و هونەرییە حكومی و ناحكومییە گەندەڵەكانی تر دەیكەن، چەندە زەبرێكی قورس لە هەیبەتی كتێب دەدەن و شكۆی دەشكێنن.
بەشی سێیەم
سازكردنی فێستیڤاڵ
ئەو كارەی بەردەوام بە ناو نووسەر و ڕۆژنامەنووسە بێ خەیاڵ و بێ ئەزموون و خۆدەرخەر و خۆبەرەپێشەكان پێوەی خەریكن و بە هۆیەوە دەیانەوێ بە خواست و ئارەزووی تایبەتی و نەساز بە ڕۆشنبیریی بگەن و دواتریش زۆر بە سانایی و خەمساردانە مشت و دەگەی تاسێنەر لە ئەدەب و هونەر و نووسین بە گشتی بدەن، سازدانی فێستیڤاڵەكانە، یەكێتیی نووسەرانیش ئەم كارەی لێ بۆتە ئەركێكی پیرۆز و بەردەوام لە دوای هەر فێستیڤاڵێكەوە، خۆی بۆ فێسیتڤاڵێكی تر گورج دەكاتەوە، بە بێ گوێدان بەو خەرجییە زۆرەی، كە دیارە هی گیرفانی خۆیان نییە و لە كوێوە دێت، لەم ڕێگە ناشیرینەدا بە هەدەر دەبرێت. وەك چۆن تێبینی دەكەین، لەم ساڵانەی دواییدا گەلێك لە نووسەر و ڕۆژنامەنووسانی تر، لە ناوەندە بەناو ئەدەبی و هونەرییەكانی ترەوە سازدانی فێستیڤاڵەكانیان كردۆتە ئەرك و پیشەی یەكەمیان و ئەم ئەركەیشیان تەنها كردۆتە هۆكارێك بۆ پڕكردنەوەی بەتاڵییەكانی خۆیان و شایەتیدەری كوێرنەبوونەوەی توانا و قەڵەم و بەهرەیان، ئەمانیش ئەم ئەركەیان نەك هەر پێش هەموو ئەركە سەرەكییەكانی تر خستووە، بگرە بە تەواوییش خستوویانەتە جێی هەموو ئەركێكی تر. ئەم فێستیڤاڵانەی زووزوو ئەنجامی دەدەن، زۆر بە ئاسانی كاری ناساندن و بەردەوام ئامادەبوونیان لە ناوەندی ڕۆشنبیری و حەزی خۆدەرخستن و بەڵگەی هەبوونی بیرۆكە و كار و چالاكییان بووە، ئەمە جگە لە كۆمەڵێك بەرژەوەندیی تایبەتیی تر.
پێویست بە نموونە هێنانەوە ناكات، كە ئێمە ساڵانە لە چەندان بۆنەی جیاواز جیاوازدا بانگەوازی سازدانی فێستیڤاڵ دەبیستین، هەر لەسەرەتایشەوە زوو تێبینیی ئەوە دەكەین، كە ئەوانەی بەشدارن لە سازدان و بەڕێوەبردنی ئەم فێستیڤاڵانەدا، چەند كەس و دەموچاوی دیاریكراو و ناسراون و پسپۆڕیی و وەستایییان لەم كارەیاندا بە دەست هێناوە، هێندە حەز و كەیفیان بەم ئیشە دێت، بە جۆرێك لە پاش كۆتاییهاتنی هەر فێستیڤاڵێكەوە، هەر ئەوان بیر لە ئەنجامدانی فێستیڤاڵێكی دیكە دەكەنەوە و هەرگیز بیرۆكەیان لێ نابڕێت. گومانی تێدا نییە كە سازدانی فێستیڤاڵ بۆ هەر بۆنە و بۆ هەر كەسایەتییەكی ناوداری ڕابردوومان، نەك هەر هیچ نەنگی و خەوشییەكی تێدا نییە، بگرە كارێكی پێویستیشە، وەك چۆن دەبینین فێستیڤاڵەكانی ئێمە هەر لەم چوارچێوەیەدا گیریان خواردوە، تەنها وا دەزانن فێستیڤاڵ بۆ یادكردنەوەی كەسایەتییەكان و بۆنە جیاوازە نەتەوەیی و كلتوورییەكانە، گرفتی ئەم جۆرە چالاكییانەی نێوەندی ڕۆشنبیریی ئێمە ئەوەیە، كە ئەوانەی ئەم جۆرە كارانە ساز دەكەن، نازانن و نایشیانەوێ بزانن فێستیڤاڵ بۆ خۆی میتۆد و پرەنسیپ و كەرەستەی مەعریفیی خۆی هەیە و خۆی ئەركێكە بە هیچ جۆرێك ناخرێتە شوێن و بری هیچ ئەركێكی دیكە و پێگەیەكی گرینگی لە ناوەندی ڕۆشنبیریدا هەیە، كەچی بە داخەوە لای ئێمە، هیچ یەك لەوانە لە فێستیڤاڵەكاندا نابینرێن و هەڵسەنگاندن و سانسۆری مەعریفییش لە ئارادا نییە، لەبەرئەوە ئەم فێستیڤاڵانە لە نێوەندی ڕۆشنبیریی ئێمەدا ڕۆڵێكی نێگەتیڤ دەگێڕن. ڕۆڵێكی نێگەتیڤی فێستیڤاڵەكان لەوە دایە، كە بێجگە لەوەی ئەو نووسەر و ڕۆژنامەنووسانە بەم هۆیەوە خۆیان لە هەموو كارێكی جیدی و ئەركێكی ڕاستەقینەی ڕۆشنبیری و ڕۆژنامەنووسی دەدزنەوە، بگرە ئەو بابەتەیش، كە وەر دەگیردرێت بۆ ئەوەی فێستیڤاڵی بۆ ساز بكرێت، لەپێناو سەرلەنوێ ئامادەكردنەوەی جیهانی فیكریی ئەو بابەتە و جارێكی تر بونیادنانەوەی كەشی ڕۆشنبیریی یادكراوەكە و ڕامان و قووڵبوونەوە و پرسیاركردن لێی نییە، بەڵكو ئەم فێستیڤاڵانە هۆكارێكن بۆ خۆنماییشكردنێكی بێ تام بۆ فێستیڤاڵچییەكان و وەسفكردن و ستاییشكردنی فێستیڤاڵ بۆ سازكراو، بەم جۆرە دەبینین فێستیڤاڵەكانی ئێمە، هەرگیز هۆكارێك نەبوون بۆ كۆبوونەوەی دەنگە جیاوازەكان و ئاڵوگۆڕكردن و دیالۆگ، یان تەنانەت ڕێزێكی بچووكیش نەبوون لەو كەسایەتییانەی فێستیڤاڵیان بۆ ساز دەكرێت، وەك ئەوەی زۆر جار فێستیڤاڵچییەكانی ئێمە ئەم دروشمە قەبە و قسە بێ بناغانە دەكەنە دروشم و تایتڵی فێستیڤاڵەكانیان و پەیتا پەیتا و یەك لە دوای یەك لە دیدارە هەمیشە دووبارەبۆوەكاندا دەیانڵێنەوە، لەم فێستیڤاڵانەوە نە ڕۆشنایی دەخرێتە سەر جیهانێكی لە تاریكیدا جێهێڵراوی ڕابردوو، نە بەهرە و توانا و دەنگی نوێیش دەدۆزرێتەوە، كۆتایی و دەرەنجامیش تەنها خۆنماییشكردن و گەندەڵیكردنە لە كاتكوشتن و بەهەدەردانی سامانی گشتیدا.