Skip to Content

Tuesday, October 15th, 2024
ژارگۆن 21 …. عەبدولموتەڵیب عەبدوڵڵا

ژارگۆن 21 …. عەبدولموتەڵیب عەبدوڵڵا

Closed

 

 

 

“محەممەد مەردۆخی کوردستانی” دەورەی یەکەمی مێژووی کورد دەباتەوە بۆ چەند هەزار ساڵ پێش زایین “تا ساڵی 3600 پ. ز ” واتە ئەو ساڵەی کە دەسەڵاتی “نەرامسین” کوڕی “سەرگۆنی یەکەم” دوای هێرشی هۆزەکانی گۆتی “کوردە ئاراراتییەکان” هەرەسی هێنا و دەوڵەتی “گۆتی” سەری هەڵدا.

(5)

جوانى ئەدەبى کلاسیک راستەوخۆ پەیوەندى بە حەقیقەتەوە هەبوو، حەقیقەتێک نزیک لە واقیع، نەک خەیاڵ، لە پشت ئەو دید و بۆچوونەش جگە لە ئەرستۆ، فەلسەفەى (دێکارت 1586-1650) و (باسکال 1623-1662) وەستا بوو. دێکارت لە ساڵى (1637) کتێبێکى بە ناونیشانى (قسەکردن لە بارەى میتۆد)ەوە چاپ و بڵاو کردەوە، لەوێ  قسە لەوە دەکات، کە نابێت ملکەچى هیچ شتێک بین، هەتا ئەو شتە لە ژێر میکرۆسکۆبى عەقڵ بۆمان ساغ نەبێتەوە و نەیپشکنین و بوونى نەسەلمێنین! هەر لەوێشەوە دان بەوە دادەنێت، کە ئەوە تەنها عەقڵە بە مەعریفە و خێرمان دەگەیەنێت! کەواتە پێویستە هەموو ئەوانەى (عەقڵ) رەتى دەکاتەوە، رەتیان بکەینەوە، وەک چۆن پەیڕەوانى ئەدەبى کلاسیک بە تایبەتى لە دواى رینیسانسەوە سوور بوون لە سەر نوسین بە زمانى لۆکاڵى، زمانى نەتەوە، ئاڕاستە نەکردنى ئەدەب و هونەر، پارێزگاریکردن لە ئاستە بەرزەکانى جواننوسى و چێژى هونەرى، جەختکردن لە ناخى مرۆڤ و لە دابونەریتى کۆمەڵایەتى.. بۆیە ئەدەبى کلاسیک وەک ئەدەبێکى مرۆیى رەها و هەڵقوڵاوى ناخى مرۆڤایەتى و لە پێناو پێداویستییە مرۆییەکان ناوبانگى دەرکردووە.

ئەدەبى (کوردى) وەکو هەموو داهێنانێکى نەتەوەیى، یەکێکە لە لقە گرنگەکانى ئەدەبى دنیا و  دەتوانین مێژووى ئەو ئەدەبە لەو رۆژەوە دیارى بکەین، کە بەرهەمى ئەدەبى بەو زمانە تۆمار کراوە، بەڵام بەر لەوەى ئەو دەرگایە بکەمەوە، دەمەوێ بیروباوەڕى کوردانى رۆژگارى زوو بەپێى ئەو زانیارییانەى، کە لە ژێر دەستدان بخەمە روو، هەڵبەتە زۆربەى خەڵکى کوردستان هەتاکو سەردەمى (ئایینى ئیسلام) و گەیشتنى بە ناوچە کوردنشینەکان، پەیڕەوى (ئایینە کۆنەکانیان) کردووە، ئەوانیش (میترائیزم) و (زەردەشتى) و (مانى) و (ئێزیدى)یە.

لە ئایینى میترایى (میهر پەرستى) دوو هێزى سەرەکى لە شەڕ و پێکدادان بەردەوامن، ئەو دوو هێزە بریتین لە (ئاهورامەزدا) و (ئەهریمەن)..بەڵام نەتەوە ئارییەکان دواى راپەڕینى زەردەشت لە ساڵى 660 پێش زایین و بڵاوبوونەوەى ئایینى زەردەشتى، دەبنە زەردەشتى و بەشێکى زۆریان دەست لە میترائیزم هەڵدەگرن، لە هەندێ ناوچٍە نەبێ، کە کاریگەرى دینى میتراییان هەر بە سەرەوە بووە! بێگومان ئایینى زەردەشتى هەڵگرى ئاڕاستەیەکى نوێ و بیروباوەڕێکى نوێ بووە، لە سەر دوو سیستمى یەزدانى بە ناوى (خێر) و (شەڕ) دامەزراوە.. لە ئایینى زەردەشتیدا (ئاگر) بە دیاردەیەکى پیرۆز لە قەڵەم دەدرێت، بۆیە هەر کات باسى ئاگر بکەن، وەک کوڕى (ئاهورامەزدا) ناوى دەبەن! زەردەشتییەکان خاوەنى کتێبى (ئاڤێستا)ن، کە لە کردەوە و نوسینى زەردەشتە، کوردان پەیڕەوى ئەو ئایینەیان کردووە، چونکە ئەگەر تەماشاى ئاڤێستا بکەین، دەبینین هەندێ لە بەشەکانى کە بە شیعر نوسراوەتەوە، شیعرەکانى لە شیعرى لیریکى خۆماڵى (شیعرى میللى) نزیکن و لە سەر کێشى “پەنجە، کەرت، بڕگە، سیلاب” دامەزراون، ئەو کێشانە، کێشى فۆلکلۆرى خۆماڵین، تایبەت بە (دیالێکتەکانى گۆران، لۆڕى، کرمانجى سەروو)ن، لە شیعرى نوسراوى کوردى کۆن و تازەشدا دەبینرێت.

هەڵبەتە خاڵى هاوبەشى نێوان ئایینى میترائیزم و ئایینى زەردەشتى ئەوەیە، کە (ئاگر)یان بە نورى خوا لە قەڵەم داوە و بە پیرۆزیان زانییوە. لە دواى بڵاو بوونەوەى ئایینى زەردەشتى، (مانى) ئایینە تایبەتیەکەى خۆى دەخاتە روو، لە لایەن (شاپورى یەکەم)ەوە مۆڵەتى چالاکى ئایینى وەردەگرێت، لە ئایینى مانەوى (ماددە) و (گیان) بە دوو دیاردەى دژ بە یەک ناسراون، بونیادى ئایینى مانەوى خۆى لە پەرستنى (جوانى) و سیمبولەکانى جوانیدا هەڵدەگرێتەوە، جوانى و جوانکارى، جوان خۆشەویستى، بە کارێکى پیرۆز دەزانن. ئایینى مانى هەر وەک زەردەشتى و میترایى، ماددە بە سەرچاوەى ناپاکى و شەڕ لە قەڵەم دەدەن و گیان بە کانگاى رۆناکى و پاکى.

 بەڵام ئێزیدى و ئێزیدییەکان ئەگەرچى هەندێ لە مێژوونوسان رەگى سەرەکى ئایینى ئەوان بۆ ئایینى (هیندۆجەرمانى) دەگێڕنەوە، بەڵام هەندێکى دیکەیان پێیانوایە بنەماى ئایینى ئێزیدى لە سەر بۆچوونە ئاینییەکانى میترایى و مانى و زەردەشتى دامەزراوە، چونکە ئێزیدییەکان وەک چۆن (هەتاو) لە لایان پیرۆزە، باوەڕیان بە دوو هێزى (خێر) و (شەڕ)یش هەیە و (دۆنادۆن- تەناسخ) لە بنەما سەرەکییەکانى ئایینى ئێزیدییە.

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.