Skip to Content

Wednesday, December 4th, 2024
چاوپێکه‌وتنی هه‌فته‌نامه‌ی کۆمه‌ڵ له‌گه‌ڵ جه‌وهه‌ر نامق سالم

چاوپێکه‌وتنی هه‌فته‌نامه‌ی کۆمه‌ڵ له‌گه‌ڵ جه‌وهه‌ر نامق سالم

Closed
by June 3, 2008 گشتی

 جەوهەر نامیق سالم، وەكو بەرپرسێكی باڵای حزبی و حكوومى دوای ڕاپەڕین و پێش پرۆسەى ئازادی عێراق لە حكوومەتی هەرێم و لە پارتی دیموكراتی كوردستاندا هەنووكە بۆچوونی تایبەتی خۆی هەیە لە سەرئەدای سیاسیی سەركردایەتی كورد لە ئاقار پرسە ئیداریی و سیاسیی و ئابووریی وپێوەندییەكانی سەرانی كورد لە ئاستی نێودەوڵەتی وئیقلیمی و نێوخۆییەكاندا، ناوبراو پێی وایە ئەو ڕەوشە سیاسییەى كە هەنووكە بارودۆخی هەرێمی كوردستان و ناوچەكەى پیاتێپەڕدەبێت بەردەوام نابێت و بەڵكو گۆڕانی بە سەردادێت و پاشان ئاماژەش بەوە دەكات كە ئەمڕۆ گەورەترین گرفتی كورد بریتییە لە تەعریب و دیاریكردنەوەى سنوورەكانی هەرێم و ناوچە ئازادكراوەكانی پاش 2003 ،ئەو لە گفتووگۆیەكی لەگەڵ ڕۆژنامەی كۆمەڵ ـ دا دەڵێ: ئەمریكا دڵسۆزی كوردنییە بەڵكو بەدوای بەرژەوەندییەكانی خۆیدا دەگەڕێت، لەم گفتووگۆیەدا ئەم باسانەو چەند باسێكی دى تەوەری پرسیارەكانی ئێمەو وەڵامەكانی ناوبراوە .
 
 كۆمەڵ: ماوەیەكە جەنابت لە میدیاكانەوە كەوتویتە رەخنەو گلەیى لە حكومەتو دەسەڵاتى سیاسیى هەرێمى كوردستان، بەڵام ئەمانەى تۆ باسیان دەكەیت زەمەنێكە بوونیان هەیە لە ئەداى سیاسیى حكومەتو سەركردایەتى كوردیدا، ئێستا درەنگ نییە بۆ قسەو رەخنەكانى ئێوە؟
 
 جەوهەر نامیق: كێ ئەڵآ من پێشتریش رەخنەم نەگرتووە! كاتى خۆیشى گەر رەخنەم بگرتایە ئەوا لە چوارچێوەى دەزگاكانی فەرمی یان ئەو رێكخستنە سیاسییەدا دەبوو كە كارم تێدا دەكرد،  رەخنە وگلەیش هەل ومەرج وقوَناخی خوَی هەیە ، هەر چوَن چوارچیوەشی هەیە . لە كوَتای مانگی /4/2003 وازمان لە پارتی هێناوەو لە ماڵى خۆممو، وەك هەر هاووڵاتیەكی  ئاسایی ئەم وڵاتە . نزیكەى شەش ساڵێكیشە بارودۆخی وڵاتەكەمان  گۆڕانی نەوعی بەسەردا هاتووە . لە هەندی بواردا چ ئەو سەردەمە وچ ئێستا ، خویندنەوەی جیاوازمان هەبوە و وهەیە.
 
 كۆمەڵ: باسكردنیش لە كەموكورتییەكان هەر بریتییە لە رەخنە؟
 
 جەوهەر نامیق:  ئەگەربە وردی لەو نوسین ودیمانەو ئەو كتیبانەی كە لەم دواییدا نوسیومانە ورد ببنەوە ، ئێمە بوَ ئەو قوَناغە خویندنەوەیەكمان هەبوە نەك رخنە.  بەلكو پیشنیاری چارەسەریش كراوە . لای ئێمە ( رەخنە) خویندنەوەی روداو دیاردەكان وهەڵسەنگاندیانە ، مەرج نیە هەر (رەخنە) بێت و، مەرجیش نیە رەخنە هەر دەبێت سلبی بێت. خویندوەكەمان بوَ تەعریب یان ماددەی (58) پاشتر (140) یان پەیوەندى سەركردایەتى كورد لەگەلأ ئەمریكا و ناوەندی بەغدا، ئەمانە كۆمەڵێك پێشهاتى تازەبوون كە لەدواى قۆناغى داگیركارى عێراق سەریانهەڵداوە، من كە رەخنە لە فەسادى ئیداریو  گەندەڵیى دەسەڵاتى سیاسیى دەگرم گەر لە رابردوودا هەبووبێت بەم شێوەیەى ئێستا نەبووە، من كە رەخنە دەگرم لە هەندی لایەنی دەستوو و دیسان پێشتر وەكو ئێستا نەبوو، هەر بۆیە ئەم دۆخانەى كە من تازە قسەیان لەسەر دەكەم لەم (5 ـ 6) ساڵەى دواییدا سەریانهەڵداوەو گەرموگوڕنو هەندێكیشیان زۆر چارەنووسسازن وەكو : ( روَژانی سەرتای رزگاری عێراق ،  پاشتر داگیر كردنی عێراق بە فەرمی ، پەیوەندی لە نێوان داگیركەر و لایەنی كوردستانی ، قانوونى ئیدارەى دەوڵەت، دەستوور ، داهاتووى كوردستان، ئاستى كەموكورتى ئیدارەى حكومەت ..تادا ).
 
 كۆمەڵ: تۆ لە گەندەڵترین سەردەمدا بۆ ئیدارەى كوردیى كە دووبەش بوو ئەو سەردەمەش بە سەردەمى (شەڕى ناوخۆ) ناسرابوو، لە حزبو حكومەتدا بوویتو بێدەنگیش بوویت؟
 
 جەوهەر نامیق: بە پێچەوانەی  شەری ناوخوَی ئە سەردەمە، دیاردەی گەندەڵیی ئەوسا وئەم حەوت شەش ساڵەی رابردوو بە ئیستایشەوە بەراورد ناكرێت ، لە رووی كەمی و نەوعی و مەترسیەكانی . كێ دەڵیت لەو سات وكاتەیش ئێمە سەبارەت بە رووداو دیاردە چارە نوسازەكان بێ دەنگی بوَینە ..؟ سەركردایەتی وبنكەی پارتی ولایەنەكان وخەڵكی كوردستان لە هەندی هەڵوێستمان ئاگاداران . لەنگە خوَم باسیان كەم . هەرچ نەبێت خوَمان لە هەندی لایەنی ئەو گەندەلیە پاراستووە ، لە گەلأ ئەوەش تاكو ئەو ئاستەی  ئاگادار بوومە و مەسئولیەتمان لە سەر شان بوو، تەحەمولی ئەو بەشەی خوَم دەكەم بە فە ردی و بە جەماعی، وسبحانە من لایخگئ .
 
 كۆمەلأ: تۆ باسى سەرهەڵدانى هەندێ لەو دیاردانەت كرد كە چەند ساڵێكە سەریانهەڵداوە بە تایبەتى (گەندەڵیى ئیداریى)، باشە نزیكەى هەژدە ساڵە دەسەڵاتى خۆبەڕێوەبەرى كوردیى هەیە بۆچى ئەم گەندەڵییە لەم دواییانەدا وەكو دیاردە دەركەوت؟
 
 جەوهەرنامیق: پێویستە مەوزوعیانە لەم دیاردەیە بڕوانینو بڵێین بۆچى ئێستا ئەم دیاردەیە بەو شێوەیە بەر چەستە بوە ؟ . ئەم گەندەڵییە هینی روَژوَیك و دوو روَژ نییە، بەڵكو لایەنێكی میراتە ولە مێژەوە گەڵكەی كردووە. ئیمكانیات وتوانەكانی ئەم چەند ساڵەی پاش رزگاری عیراق و (17) ساڵی دەسەڵاتی خوَجێَیەتی خودی كوردە . عەیب ومەترسی  لە بوونی گەندەڵیی نییە ، زیاتر لە فراوان بوون وقول بوونیەتی و، (تمركز)ی ئەو دیاردەیە، لە سەرەوەی هەرمی  حیزبی و سیاسی ئینجا ئیدارەیە . لە ماوەی ئەم (17) ساڵەی حوكمی خوَماڵی كورد دەسەڵات و داهات وئیمكانیات ( تەمەركز) ی كردووە و هەر بەرەوژوور دەڕوات .  واتە ئەم دیاردەیە بە تەحدید زیاتر لە سەركردایەتی هەردوو حیزبی دەسەڵاتدار لەنگەری گرتووە . لە كاتێكدا كە ئەم قسانەش دەكەم لە قۆناغێك لە قۆناغەكانى خۆیشم لەوەدا بەشدارم، روَڵمان لە بەشداری و چارە سەركردنی ئەو كێشەیە  سەنگی مەحەكە . ئەوە حەڤدە ساڵە سەرۆكى حكومەتو سەرۆكى پەرلەمانو وەزیرەكان كادرى پلەیەكى هەردوو حزبەكەنو حیزبەكانی دیكەیش كەم یان زوَر بەشدارن و حكومەت وپەرلەمان بەڕێوەى دەبەن، گەر سەروَك وەزیران جێگری ویان وەزیرێك، بەڕێوەبەرێكى گشتى گەندەڵى لىَ دەركەوت ،ئەو دوو حزبە دەتوانن بیگوَرن ، یان گەر وەزیرێك كاروبارەكەى لە ئاستى پێویست  جێبەجێ نەكات دەتوانن بەركەنارى بكەن، لێرەدا دەبینى ئیشوكارەكان بە دەستى سەركردایەتى هەردوولایە، باوەڕ ناكەم فەرمانبەرێكى هەژارى خوارەوە گەندەلأ بێت گەر سەرەوەی گەندەلأ نەبێت! لەبەر ئەوە من تەسەور دەكەم گەندەڵى لەسەرەوەیە نەك لە خوارەوە.
 كۆمەلأ: بە بۆچوونى تۆ دیاردەى گەندەڵیى پەیوەندیى بە پێكهاتەى كولتوریمانەوە نییە لە كاتێكدا ئێمەش بەشێكین لە كۆمەڵگاى رۆژهەڵاتى كە پێكهاتەیەكى كولتورى لەو شێوەیەى هەیە كە لە بەرامبەر لێپرسراویدا خەمسارد؟
 
 جەوهەر نامیق:  گەندەڵیی بە گشتی دیاردەیەكی كوَن وجیهانگیریە . هەر كوَموڵگایەك پیشكەوتوو بێ یان پاشكەوتوو شیوەو شیوازی گەندەڵی خوَی هەیە.هەر چوَن شێوەو شێوازی گەندەڵیی لە قوَناغێكەوە بوَ ئەوی تر جیاوازیی هەیە. دیسان دەڵێمەوە : عەیب لە بوونی گەندەلییدا نییە، بەڵكو لەوەیە  كە تەشخیێی نەكەین و بە جیدی بەگژیدا نەچین و چارە سەرنەكرێت .  هەر چوَن دەسەڵات بەرپرسیارە لە سەر باری سیاسی و كوَمەڵایەتیی و كلتووریی و ئابووریی كوَمەڵگا، وایش بەر پرسیارە لە خەمسارید كوَمەڵگایش .
 هیچ كۆمەڵگایەك لە خۆیەوە خراپ نابێ،  من هەمیشە تەئكید لەسەر ئەوە دەكەمەوە: سیستمى باش خەڵكى چاك پەروەردەو دروست دەكات و، سیستمى خراپیش خەڵكى باشیش خراپ دەكات. سیستێمی پاشیش خەڵكی باش درووستی دەكات ..
 كۆمەلأ: باشە گەر تەنها لە كوردستان ئەم دیاردەیە تەشەنەى كردووە ئەى بۆچى هەنووكە ئیدارەى حكومەتى عێراقیش بەمەوە دەناڵێنێت؟
 
 جەوهەر نامیق: ئەم بەشەى كوردستانى خۆمان بوەتە  پارچەیەك لە عێراق و، ئەم عێراقە لە زوَر لایەنەو بە سەقەتی دامەزرا. لەوانە دیاردە خراپەكانی دوا قوَناغی دەوڵەتی عوسمانی و بنەماكانی هێزی داگیر كەری بەریتانی ، پاشتریش رژێمە یەك لە دوای یەكەكان ولوتكەیان رژێمی لە ناوچوی بەعسی فاشی پیشو. لە بەهاری 2003 تاكو ئەمڕوَ ئەم وڵاتە داگیركراوە لە لایەن ئەمریكاوە . یەك لە قول بوون و فراون بوونی دیاردەی گەندەڵی دەگەڕێتەوە بوَ خودی داگیر كەری ئەمریكی . چەندین راپورتی فەرمی دەزگاكانی ئەمریكی و نیودەوڵەتی گەواهی لەو دەدەن و باسی ئەم  دیردەییەیان كردوەو، لە ژێر سایەی دەسەڵاتی داگیركەرن (كوَماری العراق ) ، لە لوتكەی سەرەوەی وڵاتانی گەندەڵن لە گەندەڵیی  . كەڵەكە بوونێكی میژووی . دارمان و خاپوركردنی زێرخانی وڵات . و اڵاكردنی دەروازەی دەستێوەردان وبەرەڵایی و، دامەزرادنەوەی لە سەر دەستی داگیركەر . بە دیدو و گەزوپێوانەی خوَی ، كە زیاتر تەعبیرە لە بەرژەوندی باڵای خوَی . هەر دەبێت تەیرێكی وانابوتی لێ دەرچێت . كارەساتی ئەم وڵاتە لەودایە كە هەمیشە هێزی داگیر سیستێمەكی گوَریوە وبوَی دارشتەوەتەوە و فەرزیشی كردووە .
 كۆمەلأ: پێتوایە ئەم رەوشەى باسى لێوە دەكرێت راستەوخۆ بنەبڕدەكرێ یان پێویستى بە قۆناغێك هەیە تاوەكو نەمێنێت؟
 
 جەوهەر نامیق: هەر چوَن ئەم  رەوشە بە روَژێك دوو روَژ درووست نەبووە هەر وەها وا بە ئاسانی بنەبڕناكرێت . قسوری نییە كەمكورتی هەبێت وەلی چاوپوَشی و پاساودان و هاندانی و پەرە سەندنی خەتەرە . هیچ شتێك نییە عیلاج نەكرێت . پێش عیلاج جورئەتی  تەشخیسی گەرەكە. عیلاجیش ئیرادە دەوێت . چارەسەركدنیشی شێوە وشێوازی خوَی هەیە .كوَسپی هەر گەورەی سەر رێگای عیلاجی ئەم دیاردەیەی هەرێمی كوردستان ، لە سەرەوەیە وهێلانەكی لە ویدایە ..
 كۆمەلأ: تا چەند گەندەڵیى تەجاوزى كردووە بەرەو ئەوەى كە ماددەى (140)و ئاسایی كردنەوەى دۆخى ناوچە ئازادكراوەكانى دواى (2003) خەمساردى بەرامبەر بنوێنرێو بەو شێوەیەى لێ بێ كە هەنووكە ئاسۆكانى نادیارن؟
 جەوهەر نامیق: من كاتى خۆیش وتوومە: لە سەرەتای  قوَناخی ( رزگاری) عیرَاق كێشەی تەعریبمان چارەسەر نەكرد وەكو پێویست . تەعریب لە هەل ومەرجێكی ئیستیسنائی فەرز كرا ولە هەلێكی ئیستسنائی بن بڕ وچارە سەردەكرێت . نەكرا . كە ئەمریكا بە فەرمی بوە هێزی داگیركەر ، لە گەلأ داگیركەر حەسم نەكرا . كە ماددەى  (58)ى جارانو (140)ى ئێستا كرا بە بنەماو نەخشەی رێگا ، وتمان ئەم ماددەیە چارەسەری ناوچە تەعریب كراوەكانمان ناكات ،وەكوئەوەی  خەڵكی كوردستان خوَینی بوَ داو خوازیاریەتی و سوورە لە سەری . وتمان ئەم ماددەیە  بەسەقەتى لەدایكبوو بە سەقەتیش بەرێوە ئەچێت، بە بۆچوونى من ئیدارەى كوردىو سەركردایەتى سیاسیى كورد لەو سەقەتییە بێبەش نین ، ئەوەى جەنابت مەبەستە هەر بەو شێوەیەیە كە باسم كرد، من هەمیشە تەئكید لەوە دەكەمەوە كە ناوەروَكی كێشەى كورد لە باشوورى كوردستان بریتییە لە نەهێشتنى تەعریب و دیاریكردنى سنوورى كوردستان، ئەو سنوورەى كە مێژو و جوگرافیا سەلماندویەتی ، ئەوانى تر زیاتردەرئەنجامن . ماددەى (58) وپاشتر (140)  راستە كۆمەڵێك لایەنى باشەى تێدایە، بەڵام هەندآ كێشەو گرفتیشى هەیە، كۆمەڵێك كەلێنى تێدایە، كۆمەڵێك زاراوەو پێناسەى تایبەتى هەڵدەگرێت، ئەوە چوار ساڵە زیاتر تەراوح دەكات بنەماكانی لە جێگاى خۆیداچەقێَوە . مەترسی دابەشكردنی باشووری كوردستان و، قەبوولكردنی ئەوبەرنامەیە لە رێگای فەرزكردنی  بە  ( تقسیگ)، وتەدویل ، یەك لە گرفتەكانی ئەم قوَناخەیە وهوشیاری هەڵوێستی حاسمی دەوێت .
 كۆمەلأ: بە بۆچوونى ئێوە تێڕوانینى عەرەبەكانى عێراق تایبەت بە قەزیەى سیاسی كورد هیچ گۆڕانێك رووى تێكردوونەوە؟ مەبەستم لە دواى پرۆسەى ئازادى عێراق؟
 
 جەوهەر نامیق: عەرەب  بوَ هەزارو چوار سەد ساڵە مێشكى وا پڕكراوە تەوە، عێراق بە گشتى پارچەیەكە لە زەوى عەرەبیو عروبە و، میللەتەكەشى پارچەیەكە لە ئوممەى عەرەبی. پاش ( رزگاری) عێراق ئەم بوَچوونە لە سەر زاری هەندی لایەنی عەرەبی عێراق بە تایبەتی گالأ بوەوە و، لە سەر ( كاغەز) گوَرنكاری  بە سەردا هات . بەڵام لە مێشك ودلأ ودەروونیان نەسراوەتەوە ، ئەگەر جاران زیاتر قەیرانەكە لە نێوان نوخبەی دەسەڵاتی فەرمی عەرەبی عێراق یان وڵاتانی عەرەب بوو، دوای داگیركردنی عێراق لە لایەن ئەمریكاوە  ، خزایە نێو شەقامی عەرەبی . وا دەبینن  نوخبەی تازەی دەسەڵاتی عەرەبی عێراق هێدی هێدی لە قوَناغی پاشگەزبوونەوەدان ، هەتاكو لە وەعد وپەیمانی سەرزارەكی و لە سەر كاغەز . هەڵوێستیان لە تەعریب وسنووری باشووری كوردستان و فیدرالیەت و بنەماكانی مافی كورد و ناسنامەی كوَماری العراق وخاڵەكانی دیكەی  نێو دەستوور، بە هەموو كەم وكورتی ئەو ماددە وبرگاكانی ،  لە قوًَناخی پیاچونەودایە . زوَرینەی عەرەب  هەتاكو بەمەی هەیە قەڵسن .  بە كورتی : گوَرین بوە وەلی مەرج نییە بە عەمەلی تەسبیت وكاری پێبكرێت . ململانێەكی توندو فرەلایەنە بە دی دەكرێت  وریایی و حەزم وحەسمی گەرەگە .
 كۆمەلأ: ئەم قەڵسەیەى ئێوە باسی دەكەن تا چەند بەوە كەم دەبێتەوە كە كورد لە ئیدارەى حكومەتى عێراقی لە لوتكەى دەسەڵاتدان و بەشداریی كارایان هەیە لە پرۆسەى سیاسییدا؟
 
 جەوهەر نامیق: كوردلەم وڵاتە كە بێی ئێژن ( العراق) كێشەی  وجوود وسنووری هەیە . نەك بەشداری لە دەسەڵات و پارەو پول . بەشداری لە لوتكەی دەسەڵات ئامانج نییە. كورد خەبات و قوربانی نەداوە بوَ ئەوەی لە ناوەند كاربەدەستی باڵای لە لوتكە هەبێت وەكو عێراقیەك  . لە هەندی قوَناغی رابردوو وەك هاوڵاتێكی عێراقی كار بەدەستی زوَرمان هەبووە ، هەندێكیان دەسەڵاتیان زوَرتر بوە لەوانەی ئێستا ، بە رەچاوكردنی قوَناخ وئاستی سیاسی وكوَمەڵایەتی ..تادا ، وەلی كێشەی كورد چارە سەر  نەكرا. ئێسایش لە خوا بە زیاد بێت بەرزە لێپرسراوی زوَرمان هەیە لە بە غدا و لە لوتكە . ئەوان ئێژن كێشەی كورد چارە سەركراوە . وەلی گشت رووداوەكان ئەو راستییە دەسەلمێنن ، كە كێشەی كورد لە باشووری كوردستان چارە سەر نەكراوە. هەتاكو فیدرالیەت زاراوەیەكە لە سەر كاغەزی (دەستوور)ە . وەكو وتمان وا دەستوور لە قوَناغی پیاچوونەوە وداڕشتنەوەیە، گرفت زوَرە . زوَربەی ئەوانەن كە راستەوخوَ یان ناراستەوخوَ پەیوەندی بە كێشەی كوردەوە هەیە . لە سەرەتای رزگاری عێراق دەرفەتێك هاتە پێشەوە وەكو پێزیست سوودی لێوەرنەگیرا.
 كۆمەلأ: لەو دەرفەتەدا دەمانتوانى چی بكەین؟ یان چۆن سوود لەو دەرفەتە وەربگرین؟
 جەوهەر نامیق: بەقەناعەتى ئێمە  دەكرا كونتروَڵی ناوچە تەعریبكراوەكانی خوَمان بكەین . مافمان هەبوو زەوتكرابوو . لە زروفێكی ئیستسنائی فەرز كرابوو . گشت بەڵگو دیكوَمێنتەكان لە بەردەستدا بوو. دوونیا دژی سەدام ورژێمەكی بوو . گشت دام ودەزگای دەوڵەتی عێراق داڕما بە حكومەت و دەستوور ویاسا وڕێساكانی . خەڵكی كوردستانمان لەگەلأ بوو . هێزی پێشمەرگە وچەكدارمان هەبوو. لەو سەروبەندە ئەوەی لە خانقین وناوچەی دیكە كرا لەگشت ناوچەكانی تەعریبكراومان دەكرا .
 كۆمەلأ: لە كاتى هاتنى هاوپەیماناندا؟
 
 جەوهەر نامیق: بەڵآ لە كاتى هاتنى هاوپەیماناندا.
 كۆمەلأ: ئایا هاوپەیمانان رازى ئەبوون بەم شێوەیە؟
 
 جەوهەر نامیق:  تازە ئەوە بوَە بەشێك لە میژوو . لە سەرتا باسمان كردووە. دووبارەكردنەوەی خوَش نییە لام. گرنگ نیە ئەوان رازی دەبن یان نا  . گرنگە ئەوەیە كورد خوَی چی دەوێت وچی پێ دەكرێت وچوَن هەل دەقەوَزێتَەوە. ئەگەر بە تەمای رازی بوونی ئەمریكا و عەرەب وتوركیا و ئیران بین وهەل نەقوَزینەوە، هەر دەبێت پاش رووداو وهەلەرەخساوەكان بیركەینەوە . ئەو پروسەیە كات وهێزی زوَر گەورەی نەدەویست . چەند  سەعاتێكی دەویست . پێش ئەوە ئیرادە ودوووربینی وهەڵسەنگاندنی هەلەكەی دەویست .  ئەو دەم لای ئەمریكاوگەلانی ئەمریكا وئەوروپا  روخاندنی سەدام گرنگ وئەولەویات بوو. لە كاتی كوَمەلەرزەكە و شوَكی رووداوەكان زوَر شت دەرباز دەبوو..  هەل وەكو تیخ وایە نەیبڕیت دەتبڕێت .
 
 
 
  هەفتەنامەی ( كوَمەلأ ) ژمارە ( 325) لە 31/5/2008 لاپەڕە (5) .
 
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.