Skip to Content

Monday, November 11th, 2024
بیناسازییەكى شلۆق لەپەراوێزى رووخاندنێكى بەردەوامدا

بیناسازییەكى شلۆق لەپەراوێزى رووخاندنێكى بەردەوامدا

Closed
by July 28, 2008 گشتی

 مێژووى كۆنى بیناسازى لەراڤەكارییەكانى ژاك دریدا- دا بەشێكى جیانەكراوەى حیكایەتى خوداوەندو بەسەرهاتى نێو دوو توێى كتێبە ئایینییەكان بووەو بەمەبەستى هێشتنەوەى ئەوان ئەو هەموو كۆشك و تەلار و پەرستگەو مینۆمێنتانە دروستكراون، واتریش بیناسازى هەر بەمەبەستى مەزنكردن و پیرۆزڕاگرتنى ئەریستۆكرات و چینى سەردەست و دەوڵەت و بۆرژواكان ئیدامەى پێدراوە، ژاك دریدا دەرحەق بەبیناسازى نوێش نیگەرانەو بەقەڵاى میتافیزیك- ى دەداتە قەڵەم و پێیوایە هەموو ئەو تەرز و مۆدێلە بیناسازییەى رۆژئاوا دەبێت لەگۆشەنیگاى(تەفكیك) هەڵوەشاندنەوەوە تێیبڕواندرێت.
 هەر بۆ نمونە لێدانى ( رۆدنى كینگ)ى رەش پێست لەلایەن پۆلیسى لۆس ئەنجڵۆس- وە، وای لێدەكات بڵێت:
 ئەگەر لەشارێكدا پۆلیس و یاسا هێندە توندو تیژ بن و گەڕەكەكانى بەپێى رەگەز و بارى دارایى و ئابووریى خەڵكەكەى لێك جیاكرابێتەوەو سەرەڕاى لێدانى توندى كەسە رەگەز ( ئەفریكى- ئەمریكییەكان) لەلایەن پۆلیسى ئەو شارەوە، لەكاتێكدا كەبەكامێراى ڤیدیۆ وێنەگیراوەو خەڵك لێى ئاگادارە، ئەگەر هەموو ئەمە هیچ لاى خەڵكى ئەو شارە دروستنەكات و بەبێدەنگى بمێنێتەوە، ئەوە دروستكردنى جارێكى ترى ئەم شارە تەنیا بەدروستكردنى بیناى نوآ و پەرەپێدانى بیناسازى نابێت، تەنانەت هەر هەمووشى بەچەكوچ و پیك بڕووخێنیت و سەر لەنوآ دروستیبكەیتەوە ناگەیتە هیچ.. چونكە دەبێت لەدنیابینییەكى سیاسى نوێوە هەوڵى هەڵوەشاندنەوەى مۆدێلى كۆن بدەیت و شتێكى نوآ دروست بكەیتەوە ).
 دەبینیت دەستدرێژیكردنى پۆلیس و لێدانى(رۆدنى كینگ)، بەڕاوبۆچوونى ژاك دریدا شتێكى دابڕاو نییە لەبونیادى ئەو بیناسازییەى كەسیمبۆلى ئەو دەسەڵاتەیەو هێندە بەسە بۆ پرسیاركردن سەبارەت بەمۆدێل و بونیادى ئەو بیناسازییە تەقلیدییەو هەوڵدان بۆ هەڵوەشاندنەوەى، چونكە چەشن و شێوەو مۆدێلى بیناسازى كۆمەڵە جیاجیاكانى خەڵك شتێك نییە بكەوێتە دەرەوەى سیستمى حوكم و دەسەڵات، لەماوەى ئەم چەند ساڵەى پێشوودا، راشكاوانە ئەو گەڕیدانەى كەبەنێو كوردستاندا گوزەریان كردووە ئاماژەیان بەسادەو ساكاریى بیناسازیى شارەكانیان داوەو لەوە حاڵیبوون كەكورد بەدەر لەمۆدێلى بیناسازى چاخە جیاجیاكان، هەمیشە لەپەراوێزى بیناسازیدا تەنیا وەك شوێنێكى مانەوەو حەوانەوە روانیویەتییە ئەو خانوو و بینا ساكارانەى كەسادەترین كەرەستەى لەدروستكردنیدا بەكارهێناوەو كارێكى بەلایەنە ئێستەتیكى و جوانكارییەكانى مۆدێلە جیاجیاكانى بیناسازى نەبووەو ئەوەى بەلایەوە گرنگ بووە بوونى مەسكەن و كاڵێك بووە تاتێیدا بگوزەرێت، ئەمە وەك رێسایەكى گشتى لەنێو زۆربەى كورددا پەیڕەوكراوە، گەرچى ئەگەر لێرەو لەوآ بنەماڵەیەكى حوكمڕانى لەناوچەیەكى دیاریكراودا بەكاریگەرى بیناسازیى میللەتانى تر و بەلاسایى كردنەوەى ئەوان هەوڵى دروستكردنى باڵەخانەو خانوو بەرەو مزگەوت و قەیسەرى و شتى لەو بابەتانەى دابێت و وەستاو كرێكارى لەشوێنانى ترەوە بۆ هێنابێت، ئەوە مەسەلەیەكى ترەو لەخودى دیدگەیەكى بیناسازیى كوردییەوە سەرچاوەى نەگرتووە كەپێشتر هەبووبێت، لێرەدا بەگشتى مەبەستمان لەچەند سەد ساڵێكى لەمەو پێشى كوردە، ئەگینا ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ مێژوویەكى دێرینى كوردو بەوردى بەشوێن شوێنەوارە بیناسازیەكانى كورددا بگەڕێیت و تواناى ساغكردنەوەو دۆزینەوەیت هەبێت، ئەوە دەبێتە باسێكى ترو قسە زۆر هەڵدەگرێت.
 بەڕاوبۆچوونى هایدگەر و دریدا- ش ئەسڵى مەتڵەب لەبیناسازیدا دروستكردنى مەسكەن و مالأ و شوێنى حەوانەوەیە، هایدگەر بیناسازیى و دروستكردنى مالأ و بیركردنەوە پێكەوە گرێدەدات و وەك پێكهاتەیەكى لێك دانەبڕاو تێی دەڕوانێت، دیارە بەدرێژایى مێژووش لەپشت بیناسازى و كۆشك و تەلار و پەرستگەى چینە باڵادەستەكانەوە بیناسازییەكى سادەو ساكارى خەڵكە ئاساییەكە هەبووە، لەڕووى دروستكردنى مالأ و شوێنى حەوانەوەو هەموو ئەمانەش كەوتوونەتە پەراوێزى شارى سوڵتان و ئۆرستۆكرات و چینە باڵادەستەكان، بەڵام لاى كورد لەمێژووى چەند سەد ساڵێك لەمەوپێشیدا و سەربارى هەوڵدانى هەندێك بنەماڵە بۆ لاسایى كردنەوەى بیناسازیى شوێنانى دیكە، بەڵام شتێكى ئەوتۆیان لەڕووى بیناسازییەوە بنیاد نەناوە كەبەتەواوى دنیایەكى جیاواز و نەیار بێت بەدنیاى خەڵكە ئاساییەكە، بەواتاى پەراوێزخستن و سڕینەوەیان، تەنانەت كاتێك بابانەكان بەمەبەستى لاسایكردنەوەى شارە عوسمانییەكان لەڕووى بیناسازییەوە، سلێمانى دروست دەكەن، وێنەیەكى بچكۆلەكراوەى مزگەوت و باڵەخانەو سەراو حەمام و كۆڵان و گەڕەكەكانى ئەوان دەگوێزنەوە بۆ ئەو پانتاییە جوگرافییەى ناوێدەنێن سلێمانى و دواجار شارێك دروست دەكەن كەجیاوازییەكى ئەوتۆ لەنێوان كۆڵان و گەڕەك و شوێن و جێگە دروستكراوەكانیاندا نابینرێتەوەو بەراورد ناكرێت لەگەلأ ناكۆكى و جیاوازى خودى شارە كۆلان و گەڕەك و شوێن و جێگەى ئەو شارە بنەڕەتیانەى كەئەوان لەڕووى بیناسازییەوە لاساییانكردۆتەوەو لەو دەمەدا لەخەیاڵى دروستكەرانى سلێمانى- دا هەبووە. گەرچى ئەو هارمۆنییەت و لێك نزیكییە بەپێى زەمەن دەگۆڕێت، بەڵام تا ماوەیەكى نزیكیش بەشێوەیەكى گشتى ریتمێكى لێكچووى بیناسازیت دەكەوتە بەرچاو و حەمام و قەیسەرى و بازاڕ و خانووى كۆن و شوێنە دێرینەكان بەشە سەرەكییەكەى ئەو شێوازە بیناسازییەیان پێكدەهێناو ئەمەش كاریگەرییەكى زۆرى بەسەر سایكۆلۆژیەتى خەڵكەكەیەوە هەبوو لەڕووى هەماهەنگى و بەشداربوونى لەهەر شتێك كەپەیوەست بووایە بەچارەنووسى خۆى و شارەكەیەوە، دیارە پێشتر شارەكانى كوردستان یەك وێنەو سیمایان هەبووە، بەڵام لەمڕۆدا فرە وێنەو فرە سیمان و دۆزینەوەى شارە كۆنەكانى ئەم دەڤەرە نەخشەى تایبەتى دەوێت؟!.
 شایانى باسە كاتێك لەمڕۆدا بەنێو ئەم پانتاییە جوگرافییە دیاریكراوەى ئەم دەڤەرەدا گوزەر دەكەیت، چەند تەلار و كۆشك و ئوتێل و ساختمان و پردو سوپەرماركێت و رێستۆرانت و ئەو شتانە سەرنجت رادەكێشن، ئەوەندەش بینا رووخاوەكانى زۆربەى شوێنە دێرینەكانى نزیك شەقام و نێو كۆڵانەكان ئێخەت پێدەگرن و بۆ ساتەوەختێك وادەزانیت هەموو ئەوانە پاش بۆردوومانێكى خەست و خۆلأ بەو حاڵە گەیشتوون و نازانیت لەئێستاى بیناسازییى كوردیدا ئەقڵیەتێك كاردەكات كەپێى شەرمە چیتر ئەو شوێن و جێگە دێرینانە ببینێت، بەزووترین كات دەیڕووخێنێت و لەجێى بیناى نوآ دروستدەكات، ئەمە لەكاتێكدا زۆربەى ئەوەى كە دروستدەكرێت ئوتێل و رێستۆرانت و شتى لەو بابەتانەن و هەر كەسێكیش لەمە بڕوانێت ئەو پرسیارەى لادروست دەبێت كەتۆ بڵێى گەشتیار و توریست و موسافیرێكى هێندە زۆر بەڕێوەبن، تا دەیان كۆمپانیاى بیناسازى بەعەجایبترین شێواز و مۆدێل لەهەوڵى دروستكردنى ئەم هەموو ئوتێل و رێستورانت و پارك و شوێنى حەوانەوەیەدا بن، ئەگینا رێژەى هەرە زۆرى خەڵكى ئەم دەڤەرە پێویستى بەهیچ كامێك لەو شتانە نییەو پێناچێت مووچەى مانگانەى فەرمانبەر و كرێكارێكى ئەم وڵاتە بەشى ژەمێكى نانخواردنى ناو یەكێك لەو رێستۆرانتانە بكات، كەزۆرێكیان چێشتلێنەرو گارسۆن و قاپ شۆر و تەنانەت بەڕێوەبەرەكانیشیان لەدەرەوەى وڵاتەوە هێنراون، هەروەك چۆن زۆرێك لەكۆمپانیا بیناسازییەكان كرێكارى وڵاتانى تر دەهێنن، هەروەك لەم دەڤەرەدا كرێكار قاتى بێت، بەڵام لەپشت ئەم دنیایەوە خەڵك بەگشتى هەر بەریتمى جاران لەهەمان بازاڕە كۆنەكاندا پێداویستییەكانى خۆى دەكڕێت و مەگەر لەریكلامى تەلەڤزیۆنەكانەوە چاوى بەناوەوەى ئەو ئوتێل و ساختمان و رێستۆرانتانە بكەوێت.
 بەهەر گۆڕەپان و بازاڕێكى شارە كۆنەكانى ئەم دەڤەرەدا بگەڕێیت، بوونى چەندان عەرەبانەو خەڵكى دەستفرۆش و سەدان سواڵكەر و دەیان كچ و ژنى سەوزەو ماست و دانەوێڵە فرۆشى سووچ و پەناى بازاڕەكانى حیكایەتى نەبوونى و نەداریى تراژیدیانەى ئەو خەڵكەت بۆ دەگێڕنەوە، بینینى ئەو گەنجە بێئیش و كارانەى نێو چایخانەكان دەلالەتى فەراهەمنەكردنى كارگەو شوێنى كارە بۆیان، بەڵام هێنانى بەردەوامى ژمارەیەكى زۆرى كرێكارى بیانى، بەكەناس و خۆڵڕێژیشەوە دیمەنى وڵاتێكى تێرو پڕ دەخاتە پێشچاوى ئەوەى لەدەرەوەى ئەم دەڤەرەدایەو دەیگەیەنێتە ئەو قەناعەتەى كەخەڵكەكەى هێندە باریى ئابوورییان باشە، كەسێكى تێدا نەماوە ببێتە كرێكار و بەناچاریش دەبێت لەدەرەوە بیانخوازن.
 رەنگە لەباسەكەش بچمەدەر بەڵام بینینى لافیتەیەك لەبەردەم یەكێك لەو كۆمپانیایانەى كە كارەكەر بۆ ماڵە دەوڵەمەندەكان دابین دەكەن سەرنجى راكێشام، چونكە بەپێى شوێن و وڵاتى  كارەكەرەكان و چەشن و شێوەى موچەو داواكارییەكانیان دەگۆڕێت، هەیانە بەكەمتر كار دەكات و هەشیانە بەزۆرتر، سەیر لەوەدا بوو ئەو كارەكەرانەى كەلەو وڵاتانەوە هاتوون بەگشتى ئافرەتیان جوانە، بەمووچەیەكى بەرزتر كاردەكەن، لەچاو ئەوانەى لەوڵاتێكەوە هاتوون بەگشتى شێوەو شكڵیان لەم دەڤەرەدا مەرغوب نییەو بەتەسەوورى خەڵكەكەى ناشیرینن.
 بەڕاستى من وەك خۆم هیچ لەوە حاڵینەبووم چ جیاوازییەك لەمابەینى كارەكەرێكى جوان و ناشیریندا هەیە، چونكە دواجار هەردووكیان هەمان چەشنەكار لەماڵە دەوڵەمەنێكدا بكەن، باوەڕناكەم كەسى تریش لەم مەسەلەیە حاڵیبێت؟!.
 دیارە لێرەدا مەبەستمان لەوە نییە كەئەم دەڤەرە لەڕووى بیناسازییەوە دەبێت وەك خۆى بمێنیتەوەو نابێت دەستكارى بكرێت، بەڵكو مەبەستمان لەوەیە تەنیا بەلاساییكردنەوەو رێپێدانى ئەم كۆمپانیاو ئەو كۆمپانیا لەدروستكردنى هەر بیناو تەلارو كۆشك و ساختمان و شوێنێك كەمەبەستیانەو بەرژەوەندییان وادەخوازێت و لەگەلأ دنیابینى سیاسى ئەواندا تەباو گونجاوەو هیچ ئیزافەیەكى بۆ ئێستاى خەڵكى نەدار و بێكارى ئەم دەڤەرە پێنییە؟!ئەمە جگە لەوەى ئەقڵیەتێك بەبێ گوێدانە سیستمى شارەكانى پێشوو، لەڕووى بەرزى و نزمى و تەسكو ترووسكى شەقامەكانى كەلەسەردەمێكدا بۆ هاتووچۆى وڵاخ و عەرەبانە دروستكراوە، بەبآ گوێدانە ئەمانەو زۆر شتى تر، تەنیا بەڕووخاندنى فڵانە بیناى كۆن و دروستكردنى شتێكى نوآ لەشوێنى، بێجگە لەپڕكردنەوەى ئەو بۆشاییەى كەدواى رووخاندنى بینا كۆنەكە دروستبووە، هیچى ترت بەئەنجام نەگەیاندووەو تەنیا ئاڵوگۆڕێك كەببینرێتەوە گۆڕانى شكلأ و شێوەو مۆدێلى شتێكە بەشتێكى تر. بەڵام زۆرێك لەوڵاتانى دنیا بەبآ دەستێوەردانى شوێن و بیناو خانووە كۆنەكانى خۆیان، بیناسازیى نوآ بەڕیتمێكى پڕ لەهارمۆنییەت و تەبایى تێكەلأ بەدنیاى كۆن دەكەن، بەپێى بوونى پانتایى و بۆشاییەكان دوور و نزیك خۆیانى لێدەدەن، ئەگەر پێویستیكرد لێى دووردەكەونەوەو یان لەگەڵیدا تێكەلأ دەبن، بەبآ ئەوەى جوانییەكانى بشارنەوە. بەڵام لاى ئێمە لەباشترین شێوەیدا ئابڵووقەى دەدەن و دەیشارنەوە، لەزۆر شوێنى دنیادا بەوردى لەڕووى بیناسازییەوە مامەڵە لەگەلأ كڵێساو مزگەوت و پەرستگەو مۆزەخانەو كتێبخانە دێرینەكان و شوێنەوارەكان دەكرێت، تابتوانرێت لەدەوروبەریدا بازاڕ و دوكان و ساختمانى بەرز دروست ناكرێت. هەروەك نمونەیەك ( مزگەوتى گەورەى سلێمانى)، وەك شوێنێكى كۆنى شارەكە، هیچ حیسابێكى بۆ نەكراوەو بەچەندین بازاڕ و دوكان و دەستفرۆش دەورە دراوە؟! یان رێگەدان بەڕووخاندنى زۆرێك لەشوێنەوارە كۆنەكان، هێدى هێدى حەمام، قەیسەرى، سینەماى كۆن و هەموو ئەو شتانەى لەڕووى بیناسازى و كلتوورییەوە گرنگییان هەیە و حیكایەت و بەسەرهاتى زەمەنەكانى پێشوو لەخۆدەگرن، دیارە نامێنن!؟.
 راستییەكەى زۆر نموونە هەن كە زۆرجار جیاوازییەكى ئەوتۆیان لەگەلأ رووخانیدا نییە، لەپڕ بینایەكى كۆن و گرنگت بەرچاو دەكەوێت.. راستە نەڕووخێنراوە بەڵام پێشەكەى شووشە بەندكراوە یان دیكۆرێكى نوێى بۆ كراوە، ئەمە جگە لەو پەیكەرانەى كەلەمڕۆدا لەزۆر شوێنى ئەم دەڤەرەى كوردستاندا دەبینرێن و زۆریان ئازارتدەدەن، بەتایبەت كاتێك دەبینیت جوانترین شاعیرى تۆ ناشیرین كراوەو كراوەتە بت، كاتێك بەنێو كۆمەڵێك پەیكەرى لەو چەشنەدا تێپەڕدەبیت وا دەزانیت لەنێو بتخانەیەكى ناشیریندایت و حەز دەكەیت وەك ئیبراهیم هەموو ئەو بتانە تێك بشكێنیت، بەڕاستى ئەوەندە ئاسان نییە پەیكەرسازێك خۆى بدا لەقەرەى دروستكردنى پەیكەرى كەسانێكى وەك ( نالى، مەحوى) و زۆرى تریش لەو زاتانەى كەبۆت نییە رۆحى یاخییان بكەیتە بەرد.
 كاتێك "دۆنكیخۆتە" باسى ئەوە بۆ سانچۆى خزمەتكارى دەكات كەڕۆژێك دادێت پەیكەریان بۆ دەكرێت، پاش ساڵانێكى دوور و درێژ بەتواناترین پەیكەرساز ئەو ئاواتەى "دۆنكیخۆتە" دێنێتە دى و دوو پەیكەر بۆ هەردووكیان دەكات، كەلەناخەوە دەتهەژێنێت، بەبینینى دنیایەك تێڕامان و پرسیارت لا دروست دەبێت و هەستدەكەیت هێشتاكە "دۆنكیخۆتە" زیندووەو بەدواى ماجەرادا دەگەڕێت.
 ئاشكرایە كەپەیكەرسازى و بیناسازى بەشێوەیەك ئاوێتەن كەلە زۆر شارستانیەتدا هاوشانى یەكتر بەرەو پێشچوون و هەریەكێكیان گوزارشت لەویتریان دەكات، هەروەك چۆن لەبیناسازیى ئێستا و لەمەوپێشى ئەم دەڤەرەدا شلۆقى و ناجێگیریى هەیە، ئاواش دنیایەك پەیكەر هەیە كەگومان لەو شوێنەش دەكرێت كەتێیدا دانراوە، بۆیە هەر ئەوەندەت زانى یەیكەرێك لەشوێنێكەوە برایە شوێنێكى تر، یان رەنگە پاش ماوەیەك بەتەواوى دیار نەمێنێت، كەواتە مەعلوم نییە ئەوەى لەمڕۆدا دروستدەكرێت چەند دەمێنێتەوە، كەى دەڕووخێنرێت و لەجێى شتێكى تر  دروستدەكرێتەوە، یان بۆ دەبێت لەجێى شتێكى تر دروستبكرێتەوەو دەیان پرسیارى تر كەهەردەم مێشكى زۆرێك لەخەڵكى ئەم دەڤەرەیان جەنجاڵكردووە؟!.
   
  

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.