Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
دۆناى دۆن … عومەر کەریم بەرزنجى

دۆناى دۆن … عومەر کەریم بەرزنجى

Closed
by January 15, 2008 گشتی

دۆناى دۆن
پرۆسەى رۆح گۆڕکێ لە جەستەیەکەوە بۆ جەستەیەکى دیکە

دۆناى دۆن یاخود ڕۆح گۆڕکێ بەماناى گواستنەوەى ڕۆح دێت، لە جەستەیەکەوە بۆ جەستەیەکى دى لە دواى مردنى کەسەکە، ئەمەش پێچەوانەى زۆرێک لە ئاینەکانە هەرچەندە لەناو ئاینەکانیشدا هەن بڕوایان بەم پرۆسەیە هەیە وەک ئاینى بوزى و هیندییە کۆنەکان و ئاینى مانیزمیش لە بارەى رۆحەوە پێى وایە لە هەر مرۆڤێکدا دوو جۆر گیان هەیە، یەکیان پاک و ئەوى دیکەیان پیس، گەر گیانە پاکەکە لە جەستە دەرچێت بەرز دەبێتەوە بۆ ئاسمان و بەخۆشیەوە لەوێ دەمێنێتەوە وەلێ گیانە خراپ و پیسەکە ناتوانێت بچێت بۆ ئاسمان بەڵکو دەچێتە جەستەى ئاژەڵێکەوە تا پاکبوونەوەى پاشان دەچێت بۆ ئاسمان، بەپێى دیدو بڕواى ئەو ئاینانە رۆحەکان هەر لەم جیهانەدا سزا دەدرێن نەک لە جیهانێکى تر وەک ئەو سزایەى ئیسلام و هەندێک لە ئاینەکانى دیکە باسى دەکەن کە سزادان و پاداشت لە دواى مردن لە جیهانێکى دیکەدا دەبێت واتا رۆحە باشەکان دەچنە بەهەشت و رۆحە خراپوو تاوانکارەکانیش دەچنە دۆزەخ، عەلى ئیلاهییەکانیش پێیان وایە کە رۆحى خودا لە جەستەى عەلى کوڕى ئەبى تالبدا دەرکەوتووە، پێیشیان وایە کە ئیمانى عەلى نەمردووە بەڵکوو رۆحەکەى بەرز بۆتەوە بۆ ئاسمان و چۆتە ناو خۆرەوە، میتراییەکانیش پێیان وایە خوایەک لەناو خۆردا هەیە هەر بۆیە رۆژى دووجار کڕنووش بۆ خۆر دەبەن بەیانیان بەرلە هەڵهاتنى خۆر و ئێواران بەر لە ئاوابوونى، هەروەها(یارییەکان کە یارسان و کاکەیى و ئەهلى هەقیان پێ ئەڵێن، ئەو کەسانەن کە لەسەر رێ و رچەیێکى زۆر کۆنى کوردستان ئەڕۆن و بناغەى ڕێباوەکەیان لەسەر دوونا دوون دانراوە کە زۆربەى ئارییەکان لە دەورى زۆر کۆنا بڕوایان لەسەر بووە. کاکەییەکان و ڕێ و ڕچەکەیان  سەدیق بۆرەکەیى 2001)، لەگەڵ ئەوەشدا خەڵکانێک هەن بڕوایوکە پتەویان بەم کردەیە هەیە، تیۆرى دۆناى دۆن دەڵێ: (گیانى خودا دەچێتە دۆنى کەسانى تر یان شتى ترەوە، یاخود گیانى یەکێک لەدواى مردنى لەشى، دەچێتە دۆنى ئافریدەیەکى ترەوە، ئەم گوێزانەوەى گیانەش بەپێى چاکى و خراپى گیانەکە دەبێ ئەگەر لە پێشدا گیانەکە چاک بووبێ ئەوا دەچێتە دۆنى ئافریدەیەکى چاکەوە بەڵام ئەگەر خراپ بووبێ ئەوا گیانەکە دەچێتە دۆنى ئافریدەیەکى خراپەوە) وەلێ (بەپێى پەڕاوى سەرئەنجام هەر گیاندارێک نوێنگەى گیانى پێشووى خۆیەتى و قاڵب و لەشى مرۆ ئەگەر پاک و خاوێن بێ، تیشکى خوایى لێ ئەداو بەپلەو پایەیێکى بەرز ئەگاو بەجۆرێکى تر ئەتوانین بڵێین کە مرۆ داگرى تۆز قاڵێکە لە تۆز قاڵەکانى خوایى و ئەم تۆزقاڵانە هەموو دەم لە سووڕان دان کە بەوە دوونا دوون ئەڵێن. ه.س.پ) هەروەها  (لە پەڕاوى "دەورەى حەیدەرى"دا هاتووە کە مرۆ هەر لە سەرەتاى بەدى هاتن دا تا رۆژى دوایى هەزارو یەک دوون یا هەزارو یەک لەش ئەگۆڕێ و بە گۆڕانى هەزارو یەک قاڵب، گیانى ئەو نەمر ئەبێ و ئەم چەشنە مرۆیانە کە لەریزى پیاوچاکان دێنە ژمار ئەڕۆنە بەهەشت و ئەوانەش واخراپن گیانیان ئەڕواتە لەشى گیاندارانى دڕندەو جانەوەران و لەپاش گۆڕانى هەزارو یەک قاڵب ئەڕۆنە دۆزەخ و هەموو دەم سزا ئەدرێن و لە سەرگەردانى دا ئەمێننەوە.  ه.س.پ) ئەم گەڕانى رۆحەش چوار جۆرى هەیە بەم ناوانە (نەسخ واتا لەمرۆڤەوە بۆ مرۆڤ، مەسخ واتا بۆ ناو لاشەى گیانلەبەر، رەسخ واتا بۆ ناو رووەک، فەسخ واتا بۆ ناو گیانلەبەرى چزوودار وەک مار و دووپشک)  لە چیرۆکى بەدگۆڕانى کافکادا دەبینین کەسایەتى سەرەکى نێو چیرۆکەکە دەبێت بە جاڵجاڵۆکە لە رابردووشدا زۆرکەس بڕوایان وابووە کە جنۆکە بینراوە کە لەسەر شێوەى پشیلە دەرکەوتووە یاخود لە چوارچێوەى مرۆڤدا بینراوە.
قاسدى تووکانى کە لە هۆنەرانى هەرە بەرزى سەدەى سێنزەهەمى کۆچییە لە یەکێک لە پارچە هەڵبەستەکانیدا لەمەڕ پرۆسەى دۆناى دۆن دەڵێ:
مـەردى هـەزار دوون پـارە مــەکەران
ئــێــدەن نیشـانـەى ئـاخر یــاوەران
هــەزارو یـەک دوون وە ئـەمر سوڵتان
خـاســــانیچ رسگـار مـەلۆن ئەو جنان
بـەدان ســەرنــگــوون وە دۆزەخ و نــار
وە قــــارو غــەزەب مــــــەون گــرفـتار

واتە: کاکە هانا! رشتەى هەزار دوون مەبڕەو بەرهەڵستێک لەم بارەوە مەهێنەدى و پەیوەندى خۆت لە گەڵیا بتەو کەرەوە، ئەمە نیشانەى رۆژى دواییە ئەى یاران، کە بەهۆى هەزارو یەک  دوون و بەفەرمانى خوا پیاو چاکان ئەچنە بەهەشت و پیاو خراپانیش بەرەو دۆزەخ سەرەو ژێر ئەبنەوە و بەقارو رقى خوایى گرفتار ئەبن و بەسزاى کردەوەى خراپى خۆیان ئەگەن. ه.س.پ) وەک چۆن لە ئاینى ئیسلامدا باس لە پردى سیرات دەکرێت و بەپێى ئەو ئاینە ئەوانەى خودا پەرست و ئەهلى ئیمانن و خودا بەبەهەشتیان شاد دەکات دەتوانن لەو پردە بپەڕنەوە لە دیدى یارسانەکانیشەوە(پردیوەر ئەو پردەیە کە سان سەهاکى بەرزنجى و یارەکانى بەسەر سیروان دا لەرێى شێخان بەستوویانەو یارییەکان لایان وایە کە ئەو کەسەى کە لەشى هەزارو یەک دوون بگەڕێ و پاک بێ، لەدواى هەزارو یەک دوون بەسەر پردیوەردا تێئەپەڕێ و هەمیشە نەمر ئەبێ و ئەڕواتە بەهەشت کە لە شارەزووردایە، بەڵام گوناهکاران ناتوانن بەسەر ئەو پردەدا تێ پەڕن. ه.س.پ).
بابا یادگاریش کە یەکێکە لە پیرە گەورەکانى یارسان لە هۆنراوەیەکیدا دەڵێ:
شــــــــــەرت وێــــم وەجــــــــــــا
یادگــارنان، شــــەرت وێم وەجــــا
دۆن وە دۆن ئـامــام، قـەوا وە قەوا
ئیمام حوسێن بیم، پوورى شەهنشا

واتا: (مەرجم دێنمە جێ / من یادگارم مەرجم دێنمە جێ / دۆناو دۆن هاتووم، قاڵب بە قاڵب / ئیمام حوسێن بووم، کوڕى شەهنشا) سوڵتان سەهاکیش لە هۆنراوەیەکیدا لە مەڕ دۆناى دۆن دەدوێ و پێى وایە هێزى کردگار جێى خۆى  لە چەندین لەشدا لە ئادەمەوە تا ئێستا نواندووە وەک لەم هۆنراوەیەدا بەرچاو دەکەوێت:
تـاسیکـە نـەبۆ، جــۆز نــى یـەن قــبوول
هـەر لـە بـاوە ئایەم، تــا ئاخر ڕەســوول
دۆن وە دۆن ئـامـایمێ، ئوسوول وە ئوسوول
راه یـارى هـەقـقـەن، پـەى یـاران قـبوول
واتا: (ئەگەر ناووک نەبێ گوێز بوونى نى یە /  هەر لە باوکە ئادەمەوە تا دوا پێغەمبەر / پشت بەپشت هاتین بە رێکوپێکى / رێ ى هەق پشتیوانمانە، لەلایەن بادانەوە قوبووڵ کراوە)، شا خۆشین کە ناوى موبارەک شایە(1015-1074)ز، ژیاوە بەپێى بۆچوونى یارسانەکان سێهەمین ئەدگارى کردگارەو  لە لوڕستان لە کچێکى بەبێ مێرد و بە موجیزە دووگیانبوو لەدایک بووە وەکوو عیساى کوڕى مریەمى پاکیزە، شا خۆشین لە هۆنراوەیەکیدا دەڵێ:
        مــامـام جــەلالـــــــە کاکــــام رەنگینە    
 دوون وە دوون ئـــامـــام چـیـنە وەچـیـنە
          هـــا ئــیــسا یــورت و نــامــم خـۆشـیـنە      
هــەرکــەس بـشـنـاسـۆم پـاکش مـەوکینە

واتا: (دایکم (جەلالە) یەو کاکەم (رەنگین)ە، لە گیانێک بۆ گیانێک دێم و دەچم /  ئێستا بەناوى (خۆشێن) دەرکەوتم /  هەرکەس بمناسێت دڵى لە کینە دوورە، هەروەها عالى قەلەندەر(1434-1484)ز کە یەکێکە لە گەورەکانى ئاینى یارسان لە هۆنراوەیەکیدا دەڵێ:
گــــــــــــــــــــەردى دۆنــــــــــــــــــــا دۆن
مــــــەیـــــۆ بـــــــووانـیـم، گەردى دۆنا دۆن
ئـامـایـم دۆن وە دۆن، بـێـگـانـدیـم ئەو شوون
ئـــــیرەج بــیــیـانــم، پــوورى فــەرەیــدوون

واتا: (گەڕانى دۆنا دۆن / دەبێ بزانى، گەڕانى دۆنا دۆن / دۆن بە دۆن هاتم تا ئەم شوێنە / ئیرەجى کوڕى فەرەیدوون بووم) نموونە گەلێکى دیکە هەن لەو بارەیەوە وەلێ نموونە هێنانەوەى لەوەزیاترم بەپێویست نەزانى، رەنگە جگە لە بەرهەمە ئەدەبیەکانى شوێنکەوتەى یارسانەکان بەرهەم گەلێکى دیکەى ئەدەبى هەبن پرۆسەى دۆناى دۆن تیایاندا رەنگى دابێتەوە وەلێ لەبەر ئەوەى لە ئێستادا لەبەردەستدا نەبوون بۆیە نموونەى زۆریان لێنەهێنراوەتەوە دەشێ لە ئایندەدا نموونەى پتر بهێنینەوە.
ئەگەرچى ناکرێ وەک بەڵگەى تەواو پشت بە ڕووداوەکانى ناو چیرۆک یان ڕۆمانێک ببەستین چونکە ئەو دنیایە دنیایەکى خەیاڵ ئامێزوو فەنتازیایەو زادەى خەیاڵى مرۆڤە، بەڵام دەشێ زۆرجار نووسەر بۆچونەکانى خۆى بەشێوەیەکى فەنتازییانە بگەیەنێتە خوێنەر بەمەبەستى زیاتر سەرنج ڕاکێشانى خوێنەر ئەگەرچى خودى پرۆسەى دۆناى دۆن لە حیکایەتێکى ئەفسانەیى دەچێ و دەمانخاتە دنیایەکى پڕلە فەنتازیاو خەیاڵ، لە رۆمانى(ئەژدیها)دا ڕوداوگەلێک ڕوودەدەن ڕووداوى دۆناى دۆن دەبینین پەرى و دوومنداڵەکەى کاتێک بەدەستى میر دەکوژرێن، پەرى دەبێت بەتەوارێکى زەردوو  کچەش دەبێتە تەواروو کوڕەش دەبێتە هەڵۆو دەدەن لە شەقەى باڵ، میر لەگەڵ گێڕانەوەى ڕوداوەکە وردە وردە ڕەنگ دەبوێرێ و تێک دەچێ و ڕەنگى بەرازى لێدەنیشێ، بەبەرچاوى ئەو خەڵکەوە دەبێتە بەراز، هەروەها محەمەد عومەر عوسمان لە بەیتە شیعرێکدا دەڵێ:
من بۆچى نەمرم؟ بۆ نەبمە هەورێ؟
تێربـگریـم بەســەر بـاڵاى ئـازیزا

شاعیر لێرەدا خوازیارى ئەوەیە ببێتە هەورێک و لە شێوەى باراندا بەسەر باڵاى ئازیزەکەیدا داببارێت ئەمەش خەونێکى دۆناى دۆنانەیە، لە ئەدەبیاتى دنیاشدا گەلێک بەسەرهاتى لەو جۆرە دەبینرێت ئەگەر بەهەڵەدا نەچووبم لە حیکایەتى پاشاى نەینەوادایە پادشاکە دەبێتە کۆتر، هیندۆسەکانیش بۆیە گایان لا پیرۆزە لەبەر پرۆسەى دۆناى دۆنە کە باوەڕێکى پتەویان بەکردەى دۆناى دۆن هەیە،
چەند نموونەیەک لە پرۆسەى دۆناى دۆن
مناڵێک لە ئیتالیا بەخێزانەکەى گووت کە پێشتر زیندوو بووەو ناوى پێشوویى و شوێنى مردنەکەى دیارى کرد و گووتى کاتێک کە ناشتویانە نەمردووە وەکوو ئەوان گومانیان کردووە بەڵکوو لە بێهۆشیدا بووەو  لە گۆڕەکەیدا بەئاگا هاتۆتەوەو خۆى بەبەندکراوى لە تابووتا بینیوە، هاوارى کردووە بەڵام کەس گوێ بیستى نەبووە خنکاوەو مردووە، کاتێک کچەکە هەندێک بڕگەى واقیعى و سەرسوڕهێنەرى لەسەر ژیانى پێشووى  گێڕایەوە لیژنەیەکى پزیشکى پێکهێنراو بڕیار درا گۆڕەکەى هەڵبدرێتەوەو لە راستى قسەکانى بکۆڵرێتەوە، گۆڕەکە هەڵدرایەوەو تابووتەکە کرایەوە، دەرکەوت ئەو کچەى کە تیا نێژراوە راستە دواى ناشتنى هەستاوەتەوەو دەم و چاوو قژو کفنەکەى خۆى دڕیوەو لە تابووتەکادا خنکاوەو مردووە، هەر وەکوو ئەو منداڵە گووتى کە دواتر ڕۆحى مردووەکەى هەڵگرتووە.
(فریدا کۆکس) کە خەڵکى میتشیگانەو یەکێکە لەوانەى باوەڕى تەواوى بەکردەى دۆناى دۆن هەیە دەڵێت: کە باوکى لە گیانداندایە بەڵام زۆر  دڵتەنگ نییە چونکە دەزانێت مردن تەنها ئەزموونى گواستنەوەى رۆحە لە جەستەیەکەوە بۆ جەستەیەکى تر، وە کۆتایى ئەزموونێکى ژیانە بۆ دەست پێکردنەوە بە ئەزموونێکى تر، برادەرێکم جێگە بریندارییەک لەسەر ورگى هەیە پێى وایە ئەوە جێى زامى رمێکەو ئاسەوارى کۆنى جەستەى ئەم خاوەن رۆحەیە کە ئێستا لە جەستەى ئەمدا دەرکەوتووە، زۆرێک لە ئێمە بۆ یەکەمجارە شوێنێک یان کەسێک یان شتێک دەبینین وەلێ پێمان وایە کە پێشتر ئەم شتەمان بینیوەو بە رۆحمان ئاشنانە ئایا ئەمە بۆچى دەگەڕێتەوە ئایا بەڕاستى شتێک هەیە لە دنیادا پێى بوترێت پرۆسەى دۆناى دۆن یاخود ئەمە ئەفسانەیەکى مرۆڤ کردە، ئەگەر وایە بۆچى پانتاییەکى فراوانى لەناو چەند ئاینێکدا داگیر کردووە ئەگەرچى بڕواهێنان بەم پرۆسەیە کارێکى زەحمەتە وەلێ ئیدى ئەوە بیروراى کەسانێکەو بوون و نەبوونى ئەو پرۆسەیەش ئاڵۆزەو وەڵامدانەوەى بە ئەرێ یان نکوڵى کردن لێى کارێکى سانا نییە .
سەرچاوە:
1) کاکەییەکان و ڕێ و ڕچەکەیان / سەدیق بۆرەکەیى / 2001
2) مێژووى ئەدەبى کوردى/ بەرگى یەکەم/ دوکتور مارف خەزنەدار/ 2001
3) چەند باسێک دەربارەى ئەهلى هەق/ وەرگێڕانى لە فرەنسییەوە: نەجاتى عەبدوڵڵا/ 2005
4) یارسان/ لێکۆڵینەوەیەکى مێژوویى دینییە سەبارەت بە کاکەیى/ نوسینى: ئەیوب رۆستەمى/2006 چاپى دووەم.
5) سوودم لە هەندێک سەرچاوەى دیکە وەرگرتووە کە بەتەواوى لە یادم نەماون و  کاتى نووسینەوەى نموونەکانیش نووسینى سەرچاوەکانم لە یاد کردووە بەداواى لێبووردنەوە.

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.