Skip to Content

Sunday, December 8th, 2024
مەنسوری حیكمەت لە وەڵام بەدوو پرسیاردا، لەپەیوەند بە دیموكراسی و سیستەمی پەرلەمانیدا…

مەنسوری حیكمەت لە وەڵام بەدوو پرسیاردا، لەپەیوەند بە دیموكراسی و سیستەمی پەرلەمانیدا…

Closed
by September 9, 2008 گشتی

 
 
 مەنسوری حیكمەت لە وەڵام بەدوو پرسیاردا، لەپەیوەند بە دیموكراسی و سیستەمی پەرلەمانیدا…
 عه‌بدوڵڵا مه‌حمود
 
 ئەنتەرناسیونال : لە ڕوانگەى خوستنى پەیگیرانەی دیموكراسیەوە چەند ڕەخنەى جۆراوجۆر لە مۆدێلى پەرلەمانى دەگیرێت وەكو ئەوەى كە ناتوانرێت نوێنەرەكانى لەلایەن ئەوانەوە لاببرێن كە هەڵیان بژاردبوون، ئیحتكاركردنى دەزگاكانى ڕاگەیاندن لەلایەن بۆرژوازییەوە، پڕ خەرجیبوونى مەسەلەى بەشداریكردن لەهەڵبژاردندا وەكو كاندید (پاڵێوراو) و تاڕادەیەكیش وەكو دەنگدەر، هەڵبژێردرانى كۆمەڵە دەوڵەتێك كەبەكردەوە بەشێكى كەمى خەڵك دەنگى داونەتىَ، چ بەهۆى كەمى رادەى بەشداربووان لە هەڵبژاردنەكانداو چ بەهۆى شێوەى دیاریكردنى كورسییەكانى پەرلەمانەوە لەسەر بنچینەى دەنگى حیزبەكان و شتى لەم بابەتە. ئەم جۆرە ڕەخنانە لە دیموكراسى لەباسى ئێوەدا چ جۆرە جێگا و ڕێگا و بایەخێكى هەیە؟ 
 
 منێور حكمت: ئەمانە كۆمەڵە ڕەخنەیەكى بنەڕەتى نین لەم سیستمە. بەشێكیان وەكو ناڕەزایەتى لەو سیستەمانەى لەچەشنى بەریتانیا كە كورسیەكانى پەرلەمان بەپێی رێژەى سەدى ڕاستەوخۆى دەنگەكان دابەش ناكرێن، لەبنەرەتەوە  تەنانەت وەكو ڕەخنەش ناژمێردرێن. هەرچۆنێك بێت، پێش لە هەمووكەس خودى خاوەنبیرانى بۆرژوایی بە ڕوونى و ڕِاشكاوى تەواوەوە ئەم كەموكوڕیانەى باس دەكەن و بە گەڕانەوە بۆ مەبدەئەكانى دیموكراسى و لیبراڵیزم، باش و خراپى ئەم خاڵانە بۆ هەموومان لێكدەدەنەوە. لاوازى بنەڕەتى، خاڵێك كە بە بڕواى من كرۆكى ڕەخنەى ماركسیستییە لەم نیزامە، ئەوەیە كە مەسەلەى دەوڵەت و دەسەڵاتى سیاسی بەشێكى جیا لە ئابورى سیاسی و خەباتى چینایەتیەوە لە كۆمەڵگادا دەژمێردرێت و تەفسیرێكى حقوقى و ئیدارى ڕووت بۆ دەوڵەتى بۆرژوایی دەخرێتەڕوو، ئەو تەێویرەى كەلاى وایە ئەوە خەڵكن كە تائێستا لە پرۆسەیەكى كەم تا زۆر ئازادو دادپەروەرانەدا، بەدەنگى خۆیان دەوڵەت هەڵدەبژێرن، تەێویرێكى هەڵگەڕاوەیە.
 لەسەر بنەماى دابەشكردنى دەسەڵاتى ئابورى، لەسەر بنەماى دەسەڵاتى سەرمایە بەسەر ژیانى بەرهەمهێنان و كۆمەڵایەتى داو لەسەر بنەماى هاوسەنگى ئایدیۆلۆژێكى كۆمەڵگا وخۆهۆشیارى خەڵك، خاوەنى چینایەتى دەوڵەت پێشتر دیاریكراوە. بەر لە هەڵبژاردن و پەرلەمان هێزى چەكدارى سەركوتگەرى بۆرژوایی بۆ پارێزگارى قەهراوى  لەم دەسەڵات دەوڵەتە هەیە و رێكخراوە. یاساوحقوقە جەزاییەكان، بە نووسراو نەنووسراوەوە، بۆ پارێزگارى لەدەسەڵاتى بۆرژوازى و پیرۆز ڕاگرتنى تەێویرى بۆرژوا لەكۆمەڵَگا، هەروەها دادگا و زیندانەكانیش بۆدەستەبەركردنى جێبەجێ بوونیان لە ئارادان.
 هەڵبژاردن ئەوە دیاری دەكات كە كام رەوت و حیزب و كۆمەڵە ئەفراد، بە كام بەرچاو ڕۆشنى بەرنامەیی و شێوكاریەوە، بەڕێوەبردنى ئەم سیستەمە و دیاریكردنى ئەولەویەتە تەنفیزیەكانى بۆ دەورەیەك لە ئەستۆدەگرن.
  كۆمەڵە ڕەخنەیەكى لەو بابەتە، كەهەر چۆنێك بێت لە ڕووى دڵسۆزییەوە بۆ حاڵى چەپ دەخرێتە ڕوو، هۆى بنەڕەتى ناكامى چەپى ڕادیكاڵ لە نیزامە پەرلەمانییەكاندا پەردەپۆش دەكات و مۆرى ڕاست و دروستى دەدات لە تەوەهوماتى پەرلەمانىى چەپ بە تایبەتى لە وڵاتانى ئەوروپاییدا. بەپێچەوانەى تەێورى ڕەخنەگرانى دیموكرات لە دیموكراسى پەرلەمانى، هۆى بنچینەیی ئەوەى كە چەپى ڕادیكاڵ لە هەڵبژاردنەكاندا زۆر بەكەمى شتێك بە شتێك دەكات  ئەوەنییە كەپارەیان نییە، تەبلیغات وەڕێبخەن، پرۆسەى هەڵبژاردن دیموكراتیك نییە و یان ئەشكالى ڕیازیاتى دیاریكردنى كورسییەكان لەپەیوەند بە ژمارەى دەنگەكانەوە بە قازانجى حیزبە گەورەكان كاردەكات و شتى لەم بابەتانە … هۆیەكە ئەمەیە كە دەنگدەر، بەر لە هەمووان جەماوەرى فراوانى خودى چینى كرێكار، تەێویرێكى واقعى ترو  بێ تەوەهوم ترى هەیە سەبارەت بەجێگاوڕێگاى هەڵبژاردن و پەرلەمان لەژیانى خۆیاندا.
 دەزانن كە هەڵبژاردن وەسیلەى ئاڵوگۆڕى ڕیشەیی نییە لە كۆمەڵگادا، دەزانن كە خاوەنى چینایەتى دەسەڵاتى سیاسی لەرێگەى هەڵبژاردنى پەرلەمانییەوە دیارى ناكرێت ، دەزانن كە لانى زۆرى چاوەڕوانى لەپەرلەمان بریتى یە لە كۆمەككردن بە مەسەلەى كۆمەڵە ڕیفۆرمێكى دیاریكراو، دەزانن كە هەڵبژاردن بۆ بوون و نەبوونى سەرمایەو سەرمایەدارى نییە، بەڵكو بۆ ئەوەیە كە بەشى ئەوان  لە ئیمكاناتى كۆمەڵگاى ئێستا لەدەورەى داهاتوودا هەندىَ  كەم و زیادبكات، دەزانن كە ئاكامى هەڵبژاردنى پەرلەمان تەنها ڕەنگدانەوەیەكى كەم تا زۆر وەفادارانەى هێزو هاوسەنگییەك دەبىَ كە ئێستا، لەدەرەوەى پەرلەمان و دیموكراسیدا، لەناو چینەكاندا بەرقەرارە.
 ڕەنگە كرێكار هۆشیارانە دوژمنى سەرمایەدارى بێت، بەڵام لە هەڵبژاردنى پەرلەمانیدا بەگشتى نەك دەنگ بەو حیزبانە دەدات كە خوازیارى شۆرش لە دژى سەرمایە، بەڵكو دەنگ بەباڵى چەپى بۆرژوازى خۆى دەدات. دەنگ بە حیزبێك دەدات كە بەحیسابى خۆى دەتوانىَ جێگاوڕێگاى لە پەیوەند بە سەرمایەكەیەوە كە خەریكى كاركردنە چاك بكات. ئەگەر ئاڵوگۆڕى ڕیشەیی وەك شتێكى عەمەلى نەیەتە بەرچاو (كە خودى بەرێوەچوونى هەڵبژاردن و ئەێالەتى پەرلەمان و وجوودى بارودۆخى ناشۆرشگێڕانە ئەمە لە خەڵك دەگەیەنێت) ئەوا ئەو كاتە زۆر  ئاساییە كە توێژە بێبەشەكان كە ئیتر دەبىَ بەڕیفۆرم ڕازی بن، بەو كەسایەتی و حیزبە ریفۆرمخوازانەی چینى دەسەڵاتدار دەنگ بدەن كە بە حیسابى خۆیان تواناى ماددى عەمەلیكردنى ئەم ئیێلاحانەیان هەیە. گیروگرفتى چەپ ئەمە نییە كە بۆچى دیاریكردنى كورسییەكان بەڕێژەى ڕاستەوخۆى دەنگەكان نین و بۆچى حیزبێكى ترۆتسكیستى لاكۆڵان لە تواناى ڕاگەیاندنى تەلەفزیۆنى یەكسان بەهرەمەند نییە تا بەڵكو لەناو 400 نەفەردا، ئەویش بۆ خۆى نوێنەرێكى هەبێت. گرفتەكە لەوێدایە كە لە بارودۆخى ئاساییدا كرێكار بەگشتى ئەو كەسە بە نوێنەرێكى باش نازانى بۆ شوێنكەوتنى بەرژەوەندى یە ڕۆژانەكانى لەم ڕێرەوە تایبەتەدا، كە لە هەڵوێستى شۆرش دژى سەرمایەوە دەیەوىَ بۆ ماوەى چوار ساڵ  ببێتە  نوێنەرى ئەنجوومەن. خەڵك تەنها لە دەورانى ئەزمەى شۆڕشگێڕانەدا نەبێت (كە لەوبارەدا ئیتر پەرلەمانیش وەك جاران ناوەندى یاسادانان نییە لە كۆمەڵگایەكدا كە استقرارى تێدایە بەڵكو بڵندگۆیەكە بۆ ئاژیتاسیۆن و مانۆڕى سیاسی) ئیتر بەتەواوى شارەزای مقەرەرات یارییە پەرلەمانییەكانن و ڕیعایەتى دەكەن. یەكێك لە گرنگترین ئەم مقرەراتانە ئەوەیە كە براوەى چینایەتى یارییەكە لەپێشەوە دیارە و لەغەیرى ئەم حاڵەتەدا هەموو ئەم باروبنەیە دەپێچرێتەوە.
 
 ئەنتەرناسیونال : بەم پێیە بەبڕواى ئێوە  بەدیهێنانى ئەم جۆرە ئیێلاحاتانە لە نیزامى پەرلەمانیدا ئەم نیزامە لە تێویرى ماركسیستى بۆ ئازادى نزیكتر ناكاتەوە ؟
 
 منێور حكمت: باس ئازادى لەڕوانگەى ماركسیستییەوە بە تەواوى لەلاپەرەیەكى ترەوە دەست پێدەكات. بابەتى دیموكراسى "دەوڵەتى شەرعى" یە. بەڵام ئازادى مەقولەیەك نییە پەیوەندى بەشێوەى حكومەت و پەیوەندى نێوان فەرد و دەوڵەتەوە هەبێت، بەڵكو پەیوەندى بەخودى حكوومەتو بوون نەبوونى دەوڵەتەوەیە. مەفهومێكى بنەڕەتى لەباسى ئازادى دا، چین و ئیستیمسارو سەركوتى چینایەتییە. ئەمە سەرچاوەى دەوڵەتە. مەرجى ئازادى واقعى ئینسان سڕینەوەى دابەشبوونى چینایەتى، كۆتایهاتنى ئیستیمسارى بەشێكى كۆمەڵگا لەلایەن بەشێكى ترەیەوە، لەبەین چوونى بنەماى سەركوت و زەوتكردنى ئازادى و لەئاكامدا ئاوابوون و نەمانى دەوڵەتە وەكو وەسیلەى داسەپاندنى بەرژەوەندییە چینایەتییەكان و پاراستنى باڵادەستى چینایەتى. نیزامى پەرلەمانى نەك هەر نووكە دەرزیەك لەم مەفاهیمانە نزیكتر نابێتەوە، بەڵكو خۆى یەكێكە لەو ڕێگرى و كۆسپانەى كە كۆمەڵگاى ئینسانى لەڕێرەوى ئازادى كامل و واقعیدا دەبىَ لەسەر ڕێگاى لابەرێَت.
 مەفهومى ئازادى لە ماركسیزم دا بەش بەش ناكرێت بۆ مەیدانى سیاسەت و ئابوورى وەیان بۆ كۆمەڵگا و فكر. ڕزگارى، ڕزگارى تەواو كەماڵە. ناوخۆیی  و دەرەكى. هەر ئەو پرۆسەیە ئەو ڕێگری یە ناوخۆییانە لەناودەبات كە ڕێگا لە ئیرادەى ئازادى ئینسانەكان دەكرێت، لەخۆنامۆبوونى ئینسانەكان و هەموو ئەو بەرژەوەندییە ماددىو ئەو مەعنەویاتە لنگەوقوچانەى كە ئینسانەكان بۆ قبوڵكردنى ئەخلاقیانەى نایەكسانى و كۆیلەتیو قبوڵكردنى دەورى سەركوتگەر و سەركوتكردن و پاڵ پێوەدەنێت، لەنێو دەبات.  یاساكان و پێویستى یاساكان هەردووكیان پێكەوە لەنێودەچن هەر ئەو پرۆسەیەى كە یەكسانى دێنى، لەگەڵ خۆیدا ئینسان  دۆستى و ڕێزگرتنى قوڵ لە ئاسودەییو ئازادى یەكتریش دێنىَ. ناكرىَ لەلایەكەوە كەسێك هەبىَ كرىَ بدات و بەشوێن قازانجەوە بێت و لەولاشەوە كەسێك كرىَ وەربگرێت و ناچار  بەكاركردن بكرێت و كەچى لە مەیدانى سیاسیشدا ئازاد بێت. ناكرىَ چینە باڵادەستەكان و چینە چەوساوەكان هەبن و دەمارگیرى و دواكەوتوویی و زوڵم و زۆردارى و تاوان لەئارادا نەبن. ئازادى واقعى تەنها بەرهەمى ئاڵوگۆڕى سۆشیالیستیانەى كۆمەڵگاودەرچوونى ئینسانە لەدەورانى وەحشیگەرییە چینایەتیەكەى. ئازادى واقعى مەفهوومێكى كۆمەڵایەتى  و هەمەلایەنەیە. نەك تەنها مەفهومێكى حقوقى و ئیدارى. بەم پىَ یە ئازادى واقعى مەوزوعێكى دیموكراسى نییە چونكە دیموكراسى و لیبراڵیزم دواى بەفەوز وەرگرتنى ئەساسی كۆمەڵایەتى و ئابوورى بۆرژوایی، و دواى بەفەرز وەرگرتنى وجودى سەرمایە و قازانج وكرىَ و بازاڕ و خاوەندارێتى تایبەتى، دەچێتە سەر موشەخەساتى سەرخانى سیاسى و ئیدارى كۆمەڵگا.
 
  تێبینی ئەم بابەتە لە ئۆكتۆبەری ژمارە 11 بڵاوكراوەتەوە.
 
 
 

Previous
Next