بۆئەوەى ئامانجمان هەبێت، دەبێت زمانى گفتوگۆ فێرببین
بۆئەوەى ئامانجمان هەبێت، دەبێت زمانى گفتوگۆ فێرببین
هەرێم عوسمان
وەڵامێك بۆ نەبەز گۆران
نووسین لە ڕۆژنامەو گۆڤارو سایتەكانى ئینتەرنێتدا بووەتە نەریت. بڵاوكردنەوەى نووسینى زۆرو نەبوونى فلتەرێكى ڕاستگۆو بێموجامەلە، گرفتى زۆرى ناوەتەوە. زۆرن ئەو نووسینانەى كە شێوازى زانستیانەیان تێدا بەدیناكرێت. كێشەى میتۆد یەكێكە لە كێشە هەنووكەییەكانى دنیاى نووسینى كوردى. زۆرێك لەو نووسینانەى دەبنە فاكتەرى تۆراندنى زمانى گفتوگۆو ڕەدكردنەوەى یەكدىو نەبینینى كردارە جوانەكانو مانەوەى كێشەكان بەهەڵواسراوى.
ئەو نووسەرانەى كە هەوڵدەدەن لەنووسینەكانیاندا پڕوپاگەندە بۆ ئایدۆلۆژیایەك، یان پارتێك، یان ڕێبازێك، یاخود ئایدیایەك بكەن كە خۆیان بڕوایان پێیەتى، هەوڵدەدەن خوێنەریش بهێننە سەر قەناعەتى خۆیانو لایەنگیرییان بكرێت. كە ئەم حاڵەتە لاى زۆر نووسەر بەدیدەكرێت. لەبەرئەوە نەمانتوانیوە بەشێوەیەكى زانستیانە شرۆڤەى ڕووداوەكانو بابەتەكان بكەین.
چەندین گرفتى دیكە هەن، كە دەبێت هەڵوێستەى لەسەر بكەین، تا چیدى نووسین نەبێتە فاكتەرى بەرژەوەندیى تایبەتى. با نووسینەكانمان گەیاندنى بیروڕاى جیاوازى تێدا بەرجەستەبكرێت. من مافى ئەوەم نییە بەهیچ نووسەرێك بڵێم دەبێت وابنووسیت، ئەو مافەش بەخۆم دەدەم، وەك خوێنەرێك سەرنجى خۆم دەرببڕم لەسەر بابەتێكى بڵاوكراوە.
پێمباشە لە دەسپێكى ئەم وەڵامەدا لەگەڵ ڕێبوار سیوەیلیدا داواى لێبوردن لەخوێنەر بكەم كە دەپرسێت "ئایا نووسین بە زمانى ئەم میللەتە بەرپرسیارییەكى ترسناك نییە، كە ناچارتدەكات لەگەڵ خستنە سەر كاغەزى هەر وشەیەكدا، داواى لێبوردنێكیش لە خوێنەرەكانت بكەى، چونكە بەزمانێك دەنووسیت كە دوا پەیوەندیى هاوبەشى نێوان تۆو ئەوانە؟!".
لەرۆژانى پێشوودا رۆژنامەنووس نەبەز گۆران، بەجورئەتو بەهەڵوێستو بەبیرۆكە جوانەكانیدا، زۆرمان دەیناسین، لە گۆشەى (هەناسە)ى ژمارەى 463ى ڕۆژنامەى هاوڵاتیدا، داواى وەستاندنى (هەناسەدان)ى (بێدەنگكردن)ى مەلاكان دەكات.
من دەمەوێت لەم وتارەدا كەمێك لەسەر ئەو وتارە بدوێم كە (نەبەز گۆران) نووسیویەتى. یەكێك لەو گرفتانەى من دەیبینم لەو وتارەدا ، گشتگیریكردنو بە ڕەهایى بڕیاڕدانە، چەندین وشەى گشتگیرو ڕەهاى تێدایە، كە هیچ بوارێكى تێدا نەماوەتەوە، تابتوانێت (ئەوانیتر) قسانبكەن، یان بەرگرى لەخۆیان بكەن، یان گفتوگۆ بكرێت. ئایا نووسین بەمچەشنە لەكوێى زانستدا جێیدەبێتەوە؟ نووسین بەو شێوە گشتگیرىو ڕەهاییە، لەبەرئەوە لەزانستدا بایەخى نییە، چونكى وادەكات كەسى تایبەتمەند جێگەى نەبێتەوە، یاخود لەنێو ئەو گشتگیرییەدا وندەبێت.
ئەو دەستەواژانەى كە نەبەز گۆران لەو نووسینەیدا بەكاریهێناون "زمانى هیچ مەلایەك، هەموو مەلاكان". هەروەها سێ جار وشەى (هەمیشە)ى بەكارهێناوە، جگە لەوە لەم نووسینەدا نەبەز گۆران بە ڕاناوى كەسى سێیەمى كۆ قسەدەكات. بەمچەشنە نووسین هیوابڕاومان دەكات لە دروستبوونى دیالۆگ لەنێوان یەكدیدا. حوكمدانى ڕەها بەسەر هەر مرۆڤێكدا، شوێنى هەڵگرتنى پرسیارە، ڕەهایىو گشتگیرى لەو نووسینەى نەبەز گۆراندا، پانتاییەكى فراوانى داگیركردووە. نووسینى لەم جۆرە پەلكێشماندەكات بۆ كردنى پرسیار لەبارەى ئەخلاق (مۆڕاڵ)ەوە.
ئایا مۆڕاڵ بۆ گشت چینەكانى كۆمەڵگە یەك مۆڕاڵى نەگۆڕە؟ بێگومان نەخێر، گەر نەڵێین هەر تاكێك مۆڕاڵێكى تایبەت بەخۆى هەیە، ئەوا دەبێت ئەوە بزانین، هەر گروپو ڕێكخراوو ئایینو پارتێك مۆڕاڵى تایبەتى خۆى هەیەو بەپێى ئەو مۆڕاڵە ڕەفتارو هەڵسوكەوتو مامەڵە لەگەڵ كەسانى چواردەوریدا دەكات، هەر ئەخلاقێك مامەڵەكردنمان لەكۆمەڵگادا لەگەڵ چینە جیاوازەكاندا ڕێكدەخات.
ئایا ئیتیكى ڕۆژنامەوانى لەو نووسینەى نەبەز گۆراندا تاچەند كاریپێكراوە؟ ئایا ئیتیك چ كاردانەوەیەكى دەبێت بەسەر نووسینەوە؟ ئایا ناوهێنانى شەخسى نابێتە هۆكارى لادان لەئیتیك؟ ئایا لادان لە ئیتیك، هەوڵێك نییە بۆ لادان لە حەقیقەت؟ لێرەوەدەمەوێت لە هۆكارێك بدوێم، كە دەبێتە هۆى لادان لە مۆڕاڵ. زۆر نووسین هەن كە خۆشەویستىو تووڕەبوون (كە لەئەنجامدا ڕق دروستدەكات)، لەنێو نووسینەكانیاندا دەبینرێت. بە بۆچوونى من هەركاتێك تووڕەیى (ڕق) لاى هەر نووسەرێك ئامادەبێت، ناتوانێت مامەڵەیەكى ڕاستگۆیانەو تەندروستانە لەگەڵ نووسیندا بكات، هەر ئەمەشە وەهادەكات پاساوبهێنینەوە بۆ نووسینێكى لەو چەشنە.
كاتێك بابەتێك دەخوێنینەوە، یان بەرنامەیەك تەماشادەكەین، یاخود گوىَ لە گوتارێكى ئایینى دەگرین، كە دەبینین ئەو نووسینە، ئەو گوتارە، ئەو بەرنامەیە، بێزاریكردینو ناڕەحەتكردین، هۆكارى بێزاربوونیشمان، دەگەڕێتەوە بۆ نەگونجاندنى بیروبۆچوونى گوێگر، یاخود خوێنەر، یا بەپێى بۆچوونى كوێگر، یان خوێنەر بینینو خوێندنەوەى ئەو بابەتە زیانیدەبێت لەسەر ئاستە گشتییەكە.
چەند هۆكارێكى دیكە هەن كە بەپێویستى نازانم لێرەدا ئاماژەى پێبكەم، لەبەرئەوە ئەم بێزارییە، دەبێتە هۆى تووڕەبوونمان. كاتێكیش دەمانەوێت هەڵوێستەبكەین لەسەر ئەو بابەتەى بووەتە هۆى تووڕەبوونمان، ناتوانین كۆنتڕۆڵ بەسەر تووڕەبوونى خۆماندابكەینو كۆنترۆڵى خۆمان لەدەستدەدەین. ناتوانین بەشێوەیەكى لۆژیكیانە ڕەخنەبگرین، ناتوانین سەرنجو تێبینییەكانمان دەرببڕین وەك خۆىو بەبێ زیادەڕۆیكردن، كاتێكى زۆر لەباریشە بۆئەوەى توڕەبوونە كە لەكاتى گفتوگۆدا، یان نووسیندا ببێتە ڕق. ئایا لەكاتى تووڕەبوون (ڕق)دا، مرۆڤ دەتوانێت شتەكان وەك خۆى ببینێت؟ ئایا لەكاتى توڕەبوون (ڕق)دا، دەتوانین بەپێى پرەنسیپە ئەخلاقییەكان ڕەخنەبگرین؟ ئایا ڕەخنەگرتن لەسەر بنەماى توڕەیىو ڕق نابێتە هۆكارى كوشتنى زمانى گفتوگۆ؟
(سۆزو خۆشەویستى) كاتێك خۆشەویستى ئامادەیى هەبێت لاى گوێگر، یان خوێنەر، یاخود بینەر بۆ خاوەنى بابەت، ئەم خۆشەویستییە وادەكات چەندێك ئەو بابەتەى بینیویەتى یان گوێى لێگرتووە، یاخود خوێندوویەتیەوە، جێگەى سەرنجو تێبینیی ڕەخنەى ئەمبووە، بەڵام ئەو خۆشەویستییەى كە هەیەتى بۆ نووسەر یان بۆ مەلایەك یاخود پێشكەشكارى بەرنامەیەك، (ڕەخنە) دەگۆڕێت بۆ (مجامەلەكردن). لەو كاتەدایە كە ڕاستگۆیى وەك سوتووى جگەرە لاى ئەم بینەرو گوێگرو خوێنەرە دەخرێتە زبڵدانەوە. زۆر هەن گوىَ بۆ گوتارى مەلایەك دەگرن، هەرچەند سەرنجو تێبینى ڕەخنەییان هەبێت بەرانبەر گوتارى مەلاكە، بەڵام لەبەرئەوەى مەلایەكى نوورانییە، یان هەر شتێكى دى، ئەم مەلایەى خۆشدەوێت، خۆشەویستى بۆ مەلاكە وادەكات، گوێیەكى گوێرایەڵو ملكەچ دروستبكات، نەك گوێیەكى ڕەخنەگر. زۆر خوێنەرو نووسەریشمان هەن بەهۆى هاوڕێیەتیەوە، یان پەیمانیان بەیەكترداوە كار لەسەر بەناساندنى یەكتربكەن، كە ئەمەش جۆرە ڕێككەوتنێكى دروستكردووە كە نابێت هیچ كامیان لێى لابدەن، گەر لەو پەیمانە لابدەن ئەوا هاوڕێیەتىو خۆشەویستیان لەنێَوان یەكدیدا نامێنێت، یان كاڵدەبێتەوە، گەر لەسەر پەیمانەكەش بڕۆن موجامەلەى یەكدى بكەن، ئەمەش چاوێكى ڕەخنەیى لەدەستدەدەنو هەروەها ناتوانن ڕاستگۆیى خۆیان بپارێزن. لێرەوەیە كە لەمۆڕاڵ لادەدەین.
ئایا نووسین (خۆشەویستىو ڕق)ى تایبەتى تێدا ببینرێت، كار لەبێهێزكردنى دیالۆگى ڕەخنەیى ناكات؟ ئایا نەبەز گۆران توانیویەتى لەو گوتارەدا بەچاوێكى ڕەخنەیى ڕاستگۆییەوە كاربكات؟ ئایا خۆشەویستى یان ڕق لەو گوتارەى نەبەز گۆراندا دەبینرێت؟ ڕێبوار سیوەیلى دەڵێت "دەرسێكى ئەخلاقى كە لەگۆرگیاسەوە فێردەبین ئەوەیە، بەكارهێنانى زمان هەمیشە دەمانخاتە بەردەم بەرپرسیارییەكى ئەخلاقییەوە". لێرەوە دەپرسین ئایا لەو وتارەى نەبەز گۆراندا تاچەند بەرپرسیارى ئەخلاقى دەبینرێت؟
خاڵێكى تر لە نووسینەى نەبەز گۆران، پێیوایە ئەم نەوەیەیى ئێستا لەگەڵ مەلاكاندا نین، كە مەلاكان دەیانەوێت ئەم حوكمەتە بكەنە ئیماراتێكى ئیسلامى، ئایا مەلاكانى كوردستان بەشێوەیەكى گشتى، دەیانەوێت ئەم حوكمەتە بكەنە ئیماراتێكى ئیسلامى؟ لاى نەبەز گۆران، مەلاكان دەیانەوێت حوكمەت بكەنە ئیمارەتێكى ئیسلامى، بۆیە دەڵێت ئەم نەوەیەش لەگەڵ ئێوەدانینو نایانەوێت بگەڕێنەوە بۆ سەدە تاریكەكانى ڕابوردوو، لێرەدا جێى خۆیەتى بپرسین ئایا نەبەز گۆران ڕۆژانى هەینى سەردانى یا تەماشاى مزگەوتەكانى ئەم مەملەكەتەى كردووە، تابزانێت ئەو نەوەیەى ئەو باسیدەكات لە دواى مەلاكانەوە نین، لەحاڵەتێكیشدا گریمان بەڕێزیان ڕاستدەكەن، نابێت بەبەڵگەو داتاوە قسەبكەن؟
ئەو نووسینە وەك لەسەرەوە ئاماژەمپێدا، من وایدەبینم هێندەى هەوڵى تێدایە، بۆ داخستنى دەروازەى گفتوگۆو دیالۆگ، هێند هەوڵى تێدا نییە بۆ كردنەوەى ئەو دەروازەیەى، بایەخدان بەگفتوگۆى ئازاد تا بیروبۆچوونەكانمان بەشێوەیەكى ئازادانە بخەینەڕوو، بەرگریش لە بیروبۆچوونى خۆمان بكەین لە بەرانبەر یەكدیدا، هەروەها گفتوگۆ نەكەین بەئامانجى هێنانە سەر باوەڕى یەكترى.
لێرەدا سەرنجێك لەسەر ئەو بڕیارەى وەزارەتى پەروەردە دەردەبڕم.
كاتێك وەزارەتى پەروەردە بڕیارێكى لەو چەشنە دەردەكات، دەبێت لێكدانەوەى بۆ ئەوەهەبێت، ئەم بڕیارە گشتییەوە بەواتایى پەیوەندى بەگشت تاكى كوردەوە هەیە. دەكرا لەگەڵ دەركردنى بڕیارەكەدا، ئەو توێژینەوەیەى لەسەر ئەو بڕیارە كراوە بخرایەتەڕوو، تاوەك ئەنجامى توێژینەوەكە بۆ گشت خەڵكى كوردستانى ڕوونبكردایەتەوە، هەروەها سوودەكانى ئەم بڕیارەو زیانەكانىو ئەنجامى توێژینەوەكە بۆ خەڵك ئاشكرابكرایە.
Harem_o@yahoo.com
سەرچاوە:
ڕێبوار سیوەیلى، نووسینو بەرپرسیاری، چاپى دووەم، چاپخانەى ڕەنج، 2006، سلێمانى.