حیكمه‌تی ئیشراقی سه‌هره‌وه‌ردی و باڵاكورتیی عه‌قڵی فه‌قیهه‌كان
حیكمه‌تی ئیشراقی سه‌هره‌وه‌ردی و
باڵاكورتیی عه‌قڵی فه‌قیهه‌كان
محمد چیـا
مرۆڤه‌كان هه‌میشه ده‌بن به دوو جۆره‌وه له‌م ژیانه‌دا، به‌شێكیان خه‌ریكی لابردنی ئاسته‌نگه‌كانن بۆ ئه‌وه‌ی به‌ئامانجه‌كانیان بگه‌ن، هه‌ندێكی دیكه‌شیان خه‌ریكی ئاسته‌نگ دروستكردنن (یان ئاسته‌نگ دانان) بۆ ئه‌وه‌ی له‌نێو ئه‌و ئاسته‌نگانه‌دا ژیانێك دروست بكه‌ن، چونكه ئه‌مانه خودی ژیان له‌ناو ئه‌و ئاسته‌نگانه‌دا ده‌بیننه‌وه.
كه‌چی ئه‌گه‌ر له‌روكه‌شدا سه‌یری ئه‌م دوو جۆره له‌مرۆڤه‌كان بكه‌ین، ده‌بینین ئه‌وانه‌ی خه‌ریكی پاكردنه‌وه‌ی ئاسته‌نگه‌كانی به‌رده‌میانن بۆ ئه‌وه‌ی به جیهانی پاكی بگه‌ن، بۆ ئه‌وه‌ی بگه‌نه‌وه به هه‌ق و حه‌قیقه‌ت، بۆ ئه‌وه‌ی له كۆتابوونه‌وه بگه‌نه‌وه به‌ناكۆتا، له‌نێو بازنه‌كاندا (بگه‌ڕێنه‌وه بۆ بازنه‌ی بازنه‌كان)، ئه‌وانه‌ی كه ده‌یانه‌وێت بگه‌ڕێنه‌وه بۆ سه‌ره‌تای سه‌ره‌تاكان، جارێكی دیكه فه‌ناببنه‌وه له‌فه‌نادا، ئه‌مانه وا ده‌بینرێن كه‌وا كه‌سانی ناحاڵی و لاده‌رو شێت بن و له‌لایه‌ن خه‌ڵكه گشتیه‌كه‌وه وا ده‌بینرێن كه‌ئه‌مانه به‌كه‌ڵكی ژیان نایه‌ن، كه‌چی له‌ڕٍاستیدا ئه‌مانه‌ن كه له‌رۆحی ژیان تێگه‌یشتوون و له‌سه‌رچاوه‌كه‌ی ئاو ده‌خۆنه‌وه.
به‌ڵام ئه‌وانه‌ی كه له‌ژیانیاندا خه‌ریكی ئاسته‌نگ خستنه به‌رده‌م ژیانی رۆحیان و گوشادكردنی ژیانی جه‌سته‌ییانن، ئه‌مانه كه ده‌یانه‌وێت به‌دروستكردنی به‌ربه‌سته‌كانی به‌رده‌م ژیانیان و خۆخڵه‌فاندن به‌دونیاوه، خودی دونیا بكه‌نه ئامانج و، ژیانیان پڕبكه‌ن له‌قه‌ره‌باڵغی و ژاوه‌ژاو، به‌مه‌به‌ستی درێژكردنه‌وه‌ی ژیان تا ئه‌و ڕاده‌ی بتوانن، ده‌بینیت ئه‌مانه جڵه‌وی ئه‌و سه‌ره‌په‌تانه ده‌گرن كه‌به‌هۆیانه‌وه ژیانیان پێی قه‌ره‌باڵخ كردووه، به‌هیوای ئه‌وه‌ی له‌ناو ئه‌و قه‌ره‌باڵخیه‌دا ئامانجێك ببیننه‌وه.
یان به‌مانایه‌كی دیكه مرۆڤه‌كان ئه‌گه‌ر به‌هه‌مان ئه‌و پۆلێنكردنه‌ی سه‌ره‌وه دابه‌شیان بكه‌ینه‌وه بۆ دوو پۆل، ئه‌وا جۆری یه‌كه‌میان به‌هزر ده‌ژین، یانی موماسه‌ری ژیان ده‌كه‌ن به‌ڵام ته‌نها به‌هزرو بیر گوزه‌ر به‌ناو ژیاندا ده‌كه‌ن و پێیدا تێپه‌ڕده‌بن. ئه‌م ژیانه‌ش پوخت و خێراو تێپه‌ڕه، وه‌ك ئه‌و مه‌زنانه‌ی كه‌ژیانیان كه‌موكورت بوو.
جۆی دووه‌می مرۆڤه‌كان به‌كرداریی تێكه‌ڵ به‌ژیان ده‌بن و، مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ شته به‌رجه‌سته‌كاندا ده‌كه‌ن و، ئه‌بنه‌وه به به‌شێك له‌ماده‌و له‌خه‌سڵه‌تی ماده‌كان كه‌هه‌میشه كارتێكراو ده‌بن، ئه‌مانه ده‌یانه‌وێت لاسایی ماده بكه‌نه‌وه له‌ژیاندا كه‌چۆن ئه‌و ته‌مه‌ن درێژه، واته ئه‌م جۆره مرۆڤه خۆی ده‌شوبهێنێت به دارێك كه ته‌مه‌نی ره‌نگه سه‌د ساڵ بێت، یان خانویه‌ك، یان به‌ستێك، یان شه‌قامێك، یان ئۆتۆمبیلێك، واته به‌گشتی ئیحای ژیان له‌ماده‌كانه‌وه وه‌رده‌گرێت و ده‌یه‌وێت لاسایی ماده بكاته‌وه‌و، هه‌وڵی كۆنترۆڵكردنی ماده ده‌دات، لێره‌وه خۆی خه‌ریك ده‌كات به‌ماده‌و ژیانی ماده‌كانه‌وه‌و ده‌بَیته‌وه به به‌شێك له‌ماده، به‌گشتی خۆی ده‌بێته ماده‌و ده‌چێته ناو ژیانی ماده‌كانه‌وه، ئه‌مه‌ش به‌پێچه‌وانه‌ی جۆری یه‌كه‌می مرۆڤه‌كان كه نایه‌ڵن زاتی خۆیان تێكه‌ڵ به‌ماده‌كان ببێت و هه‌میشه خۆیان له‌ده‌ره‌وه‌ی ماده‌كانه‌وه ده‌هێڵنه‌وه، ماده له‌ده‌ره‌وه‌ی خۆیاندا ده‌هێڵنه‌وه، بۆ ئه‌وه‌ی نه‌بنه به‌شێك له‌و، ئه‌م جۆره له‌مرۆڤه‌كان، ژیانی مادیی و هاوئاوێزان بوون له‌گه‌ڵ ماده‌دا به‌ئاسته‌نگێك ده‌زانن كه رێگه له‌ژیانی نێو هزرو رۆحیان ده‌گرێت، هه‌ربۆیه له‌ژیاندا كه‌متر مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ژیانی مادیدا ده‌كه‌ن، ئه‌مانه ده‌سته‌ی عاریفه‌كانی نمونه‌ی حه‌للاج و سه‌هره‌وه‌ردی و نیفه‌ریین كه‌ژیانی ڕووتی روناكی به‌رخۆره‌تاوی خودا په‌رستیان هه‌ڵبژارد، نه‌ك ژیانی تاریك و نسێ و شێداری ماده‌په‌رستیی.
به‌یادی هه‌موو ئه‌و مته‌صه‌وفیانه‌وه كه‌رۆحیان له‌دونیای پوخت و بێگه‌ردی ئیلاهیدا كه‌روێشكه ده‌كات، به‌یادی ئه‌و حه‌للاجه‌ی كه شێوازی كوشتنه‌كه‌ی مرۆڤ شه‌رمه‌زار ده‌كات، به‌یادی نیفه‌ریی كه وه‌ك ئه‌ستێره‌یه‌كی دوور و ته‌ریك پرشنگ ده‌هاوێت، هه‌روه‌ها به‌تایبه‌تی به‌یادی (سه‌هره‌وه‌ردی) كه كۆمه‌ڵێك مناڵ و مه‌رزم (فه‌قیهه‌كانی سه‌رده‌می خه‌لافه‌تی عه‌باسی) له‌ژورێكی تاریك و نوته‌كدا زیندانیان كرد تا له‌برساندا مرد ئه‌م بابه‌ته ده‌نوسم.
سه‌هره‌وه‌ردی ناوی ئه‌بو فه‌توح یه‌حیای كوڕی حه‌به‌شی حه‌كیمه نازناوی سه‌هره‌وه‌ردی بووه له‌گوندی سه‌هره‌وه‌ردی باكوری خۆرئاوای ئێران له‌دایك بووه، گه‌شتی كردوه بۆ به‌غداو نێردراوی خه‌لیفه بووه بۆ لای سوڵتان عه‌لائه‌دین تكشی خوارزم، بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م سوڵتانه هێرش نه‌كاته سه‌ر به‌غداو پایته‌ختی خه‌لافه‌تی عه‌باسی داگیر نه‌كات، دواتر له‌حه‌ڵه‌ب نیشته‌جێ بووه، شافیعی مه‌زهه‌ب بووه، ئیبن ته‌یمیه ڕای له‌باره‌یه‌وه باش نیه و به‌صابئی تۆمه‌تباری ده‌كات، به‌ڵام ئه‌م پیاوه صۆفی بووه بڕوای به ئیشراقیه‌ت هێناوه وه‌ك مه‌زهه‌بێك بۆ خۆی، به‌فه‌رمانی (مه‌لیك زاهیری كوڕی صه‌لاحه‌دینی ئه‌یوبی) له‌ته‌مه‌نی 36 ساڵیدا كوژراوه، ئه‌گه‌رچی په‌یوه‌ندی دۆستایه‌تی هه‌بووه له‌نێوان سه‌هره‌وه‌ردی و ئه‌و كوڕه‌ی صه‌لاحه‌دیندا، به‌ڵام دوای ئه‌وه‌ی سكاڵای فه‌قیهه‌كانی پێگه‌یشت و باوكی فه‌رمانی پێدا كه دادگایی بكات، مێژوو بۆمان ده‌گێڕێته‌وه كه ئه‌و كوڕه‌ی صه‌لاحه‌دینی ئه‌یوبی یه‌كه‌مجار ڕازی نه‌بووه به‌و كاره، به‌ڵام فه‌قێكانی ئه‌و سه‌رده‌مه چوونه بنكه‌ڵیشه‌ی صه‌لاحه‌دینی ئه‌یوبی و ناچاریان كرد، صه‌لاحه‌دین هه‌ڕه‌شی بێبه‌ریكردن و دورخستنه‌وه‌ی له‌ده‌سه‌ڵات له‌و كوڕه‌ی ده‌كات، بۆیه دواجار كوڕی صه‌لاحه‌دین ناچار بوو به‌گوێی فه‌قێكان بكات و فه‌رمانی كوشتنی سه‌هره‌وه‌ردی ده‌ربكات، به‌و شێوه‌یه‌ی كه فه‌قێكان بۆی دیاری ده‌كه‌ن، مێژوونوسان جیاوازن له‌باره‌ی چۆنێتی كوشتنه‌كه‌یه‌وه، هه‌ندێك ده‌ڵێن به‌شمشێر كوژراوه‌و هه‌ندێكی دیكه ده‌ڵێن سوتێنراوه، به‌ڵام كۆده‌نگیه‌ك هه‌یه له‌باره‌ی ئه‌وه‌وه كه سه‌هره‌وه‌ردی به‌ندكراو تا له‌برساندا مردووه، تاوانی سه‌هره‌وه‌ردی چڕده‌بێته‌وه له‌فه‌توایه‌كیدا كه‌ده‌ڵێت: "به‌و شێوه‌یه قورئان بخوێنه‌ره‌وه كه ده‌ربار به‌تۆ هاتبێته خواره‌وه"، هه‌ڵبه‌ته خه‌ڵكانی ئه‌و سه‌رده‌مه له‌پێش هه‌موشیانه‌وه فه‌قێكان ته‌نها روكاری ئه‌م وته‌یه‌ی سه‌هروه‌ردی تێگه‌یشتوون، سه‌هره‌وه‌ردی یه‌كێك بووه له‌گه‌وره مته‌صه‌وفه‌كانی ئه‌و سه‌رده‌مه، زانا بووه له‌باره‌ی ئاین و فه‌لسه‌فه‌و لۆژیك و داناییدا، فه‌لسه‌فه‌كه‌ی كه‌پێی ناسراوه ناوی (حكمه الاشراق)ه و كتێبێكیشی به‌م ناوه‌وه هه‌یه، كه له‌لایه‌ن شاره‌زورییه‌وه راڤه‌ی بۆ كراوه.
سه‌هره‌وه‌ردی به‌دامه‌زرێنه‌ری فیكری فه‌لسه‌فی ئیشراقیی داده‌نرێت كه‌داوای گه‌یشتن به مه‌عریفه ده‌كات له‌رێگه‌ی چێژو كه‌شفكردنی رۆحانیه‌وه، به‌پێچه‌وانه‌ی ئاراسته‌ی گشتی فه‌لسه‌فیه‌وه كه پشت به‌شیكاركردنی سه‌لماندن و عه‌قڵانی ده‌به‌ستێت. به بڕوای من كوشتنی سه‌هره‌وه‌ردی تاوانێكه كه ئه‌نجامده‌رانی ئه‌و فه‌قێیانه بوون كه سه‌ر به خه‌لافه‌تی عه‌باسیی بوون و خۆیان به‌پارێزه‌رانی خه‌لافه‌تی عه‌ره‌بی سوننی مه‌زهه‌بی ئه‌وكاته‌ی عه‌باسیه‌كان زانیوه، له‌به‌رامبه‌ر فراوانخوازی خوارزمه‌كاندا كه خولیای بونیادنانی خه‌لافه‌تێكی عه‌له‌ویی شیعه مه‌زهه‌بیان هه‌بووه له‌عێراقدا، سه‌هره‌وه‌ردی ئه‌گه‌رچی نیشته‌جێی حه‌ڵه‌ب بووه، به‌ڵام به‌ئه‌سڵ ئێرانیه‌و ته‌صه‌وف و مه‌زهه‌به‌كه‌ی له‌گه‌ڵ بڕوای باوی ئه‌و ناوچه سوننه مه‌زهه‌به‌دا نه‌گونجاوه، من پێموایه ئه‌وانه‌ی چوونه‌ته بن كه‌ڵیشه‌ی سوڵتان صه‌لاحه‌دینی ئه‌یوبی بۆ ئه‌وه‌ی سه‌هره‌وه‌ردی بكوژێت، پێیان وابووه كه سه‌هره‌وه‌ردی په‌ڵكێشانێكی دیكه‌ی خوارزمیه‌كانه بۆ ناو پانتایی خه‌لافه‌تی عه‌باسیه‌كان، ئیدی هه‌رچۆنێك بێت و هه‌رچیه‌ك بێت، ئیدی ناكۆكی مه‌زهه‌بی بێت یان سیاسی یان ره‌گه‌زپه‌رستی یان هۆكارێكی دیكه گرنگ نیه، گرنگ ئه‌وه‌یه ئه‌و پیاوه به‌فیتی فوقه‌هاكانی ئه‌وكاته‌ی خه‌لافه‌تی عه‌باسیی كوژراوه.
ده‌گێڕنه‌وه جارێكی فه‌قیهێك ده‌چێته لای سه‌هره‌وه‌ردی و ده‌بینێت زۆر هه‌ژاره‌و گرنگی به‌خۆی نادات و ته‌نانه‌ت جله‌كانیشی پیس بوون، ئه‌و فه‌قیهه پێی ده‌ڵێت تۆ بۆچی گرنگی به‌جه‌سته‌ی خۆت ناده‌یت و جله‌كانت ناشۆیت؟ ئه‌ویش ده‌ڵێت شۆردومه به‌ڵام پیس ده‌بێته‌وه، ئه‌و پیاوه‌ش پێی ده‌ڵێت ئێ باشه جارێكی دیكه بیشۆره‌وه، ئه‌ویش ده‌ڵێت من بۆ ئه‌وه نه‌خولقاوم جل بشۆم.
سه‌هره‌وه‌ردی بڕوای وا بووه مرۆڤ ده‌بێت په‌یوه‌ندییه‌كی ڕاسته‌خۆی له‌گه‌ڵ خودای خۆیدا هه‌بێت، نه‌ك له‌رێگه‌ی په‌نابردنه به‌رده‌م میانگیرێك و پشت به‌ستن به‌هۆكاره‌كان، هه‌ر بۆیه‌ش بۆ دروستكردنی ئه‌و په‌یوه‌ندییه رۆحیه له‌گه‌ڵ خودادا وای كردوه نه‌توانێت وه‌ك مرۆڤێكی ئاسایی ئه‌ركه ته‌قلیدییه‌كانی ژیان جێبه‌جێ بكات، ئه‌و پرۆسه و ئه‌زمونه كه‌سییه تایبه‌تیه‌ی كه سه‌هره‌وه‌ردی پێدا تێپه‌ڕیوه‌و سه‌رقاڵیكردوه به‌حه‌لكردنی ئه‌و نیگه‌رانیانه‌ی مرۆڤه‌وه كه‌هه‌یه‌تی وایلێكردوه زۆربه‌ی ژیانی به‌گۆشه‌گیرییه‌وه به‌سه‌ر به‌رێت و چۆته ناو جۆرێك له‌رۆچونی هه‌مه‌كیه‌وه.
سه‌هره‌وه‌ردی
سه‌هره‌وه‌ردی خۆی یه‌كلایكردبۆوه بۆ تێڕامانه قوڵه‌كانی كه‌له‌سه‌ر كه‌شفكردن و به‌دیكردنه صۆفیه‌كانی وه‌ستابوو، ئه‌و له‌گوته‌و هۆنراوه‌كانیدا ده‌چێته ناو حاڵه‌تێكی غه‌یبوبه‌وه كه دایده‌ماڵێت له‌هه‌موو ئه‌و شتانه‌ی كه‌په‌یوه‌ندییان به‌جیهانی ده‌ره‌كیه‌وه هه‌یه‌و، هه‌وڵ ده‌دات په‌یوه‌ندی به‌زاتی ئیلاهیه‌وه بكاته‌وه له‌رێگه‌ی كۆششه رۆحی و ده‌رونیه‌كانیه‌وه
له‌یه‌كێك له‌هۆنراوه به‌ناوبانگه‌كانیدا ئاماژه به‌و تاسه‌و حه‌زه ده‌كات كه‌هه‌یه‌تی بۆ گه‌ڕانه‌وه‌و په‌یوه‌ندیكردنه‌وه به‌زاتی ئیلاهیه‌وه‌و ده‌ڵێت:
هه‌میشه رۆحه‌كان تاسه‌ی دوریی ئێوه ده‌كه‌ن
وه‌صل و لیقاتان بۆن و به‌رامه په‌خش ده‌كات
دڵی ئه‌هلی خۆشه‌ویستان، بۆتان لێده‌داو
هه‌ر چێژی دیدارتانه كه‌یف خۆشیان ده‌كات.
یه‌كێك له‌و گوتانه‌ی كه سه‌هره‌وه‌ردی پێی تاوانباركراو و زیاتر دادگاییه‌كه‌ی له‌سه‌ری ئه‌مه بوو كه ده‌یوت: "به‌و شێوه قورئان بخوێنه‌ره‌وه كه‌ده‌ربار به تۆ هاتبێته خواره‌وه"، هه‌رچه‌نده ئه‌م وته‌یه‌ی سه‌هره‌وه‌ردی زیاد له‌ڕاڤه‌یه‌ك هه‌ڵده‌گرێت، به‌ڵام له‌ژێر رۆشنایی وته‌كان و بۆچونه‌كانی دیكه‌ی ئه‌م مته‌صه‌ویفه‌دا ده‌توانین ئه‌وه‌ی لێهه‌ڵێنجێنین، كه مرۆڤ كاتێك قورئان ده‌خوێنێته‌وه، ده‌بێت بچێته حاڵه‌تێكه‌وه كه‌وا به‌هێزترین په‌یوه‌ندی دروست بكات له‌گه‌ڵ رۆحی ده‌قه‌كاندا، به‌شێوه‌یه‌ك كه واهه‌ست بكات په‌یوه‌ندییه‌كه دوو قۆڵیه‌و، رێگه به لایه‌نی سێهه‌م نه‌درێت بێته ناو ئه‌و په‌یوه‌ندییه‌وه، قورئان كه گوته‌ی خودایه‌و بۆ پێغه‌مبه‌ر دابه‌زیوه، پێَغه‌مبه‌ریش مرۆڤ بووه، كه‌واته مرۆڤیش ده‌توانێت وه‌ك پێغه‌مبه‌ر هه‌ست به‌ئیحاو مانای ده‌قه‌كان بكات و ئاوێزان بێت له‌گه‌ڵیاندا، تێگه‌یشتن له‌قورئان تێگه‌یشتنێكی زمانه‌وانی نیه، كه ئه‌وه‌ی عه‌ره‌بی بزانێت ئه‌توانێت قورئان بخوێنێته‌وه‌و لێی تێبگات، به‌ڵكو قورئان خوێندنه‌وه بۆ خۆی پرۆسه‌یه‌كه ئاستی لێتێگه‌یشتنی په‌یوه‌سته به‌ڕاده‌ی پێگه‌یشتنی رۆحی و هه‌مواریی مرۆڤه‌وه بۆ كارلێكردن له‌گه‌ڵ ده‌قه‌كاندا، مرۆڤێك كه‌ئاستی ڕه‌وشتی و ئاكاری نزم بێت ناتوانێت له‌ماناو ئیحای ئه‌و ده‌قانه تێبگات كه‌له‌ڕاستیدا داده‌به‌زنه سه‌ر ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌وا له‌روی ئیشراقی رۆحیه‌وه پێگه‌یشتوون و ئاماده‌ن بۆ وه‌رگرتن و كارلێكردن له‌گه‌ڵ ئه‌و ده‌قانه‌دا، بۆیه ده‌بینین قورئان كار له‌كه‌سێك زیاتر ده‌كات له‌چاو كه‌سێكی دیكه‌دا، من پێم وایه ئه‌مه مه‌به‌ستی سه‌هروه‌ردییه له‌و گوته‌یه‌ی، ئه‌گه‌ر سه‌هروه‌ردیش ئه‌مه‌ی مه‌به‌ست نه‌بووبێت، ئه‌وا ئه‌مه ده‌بێته‌وه به‌ڕای خۆم، كه پێم وایه قورئان ده‌قێكه یه‌كجار دانه‌به‌زیوه‌و ته‌واو، به‌ڵكو قورئان به‌رده‌وام له‌دابه‌زیندایه، ئاست و ڕاده‌ی دابه‌زینه‌كه‌شی په‌یوه‌سته به‌وه‌ی كه‌تا چ ڕاده‌یه‌ك مرۆڤ خۆی سازو ئاماده كردووه بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و ده‌قانه وه‌ربگرێت و دابه‌زنه سه‌ری، قورئان ئاستێكه له‌مه‌عریفه، پێویستی به‌ڕاده‌یه‌ك له به‌رزبوونه‌وه‌ی مرۆڤ هه‌یه له‌رووی رۆحی و عرفانیه‌وه، بۆ ئه‌وه‌ی بگاته ئاستێك له‌باڵایی، قورئانیش داده‌به‌زێته ئاستێك یان خاڵێك، كه ئه‌و خاڵه خاڵی پێگه‌یشتنی ئیحا قورئانیه‌كان و ئیشراقاته ده‌روونی و رۆحیه‌كانی مرۆڤ ده‌بێت، ئه‌م پێگه‌یشتنه پێگه‌یشتنێكی ده‌گمه‌نه، شایسته‌ی مرۆڤه ده‌گمه‌ن و رۆچوو پوخت و بێگه‌رده‌كانه، ئه‌و مرۆڤانه‌ی خۆیان داده‌ماڵن له ته‌ڵزم و ته‌ڵزگه مادییه‌كان و ئاسته‌نگه دونیاییه‌كان، لێره‌وه ده‌كرێت قورئان داببه‌زێته سه‌ر هه‌موو مرۆڤێك، قورئان وه‌ك ده‌لاله‌تێكی مه‌عریفی به‌رز كه‌داوای گه‌ڕانه‌وه‌ی مرۆڤ ده‌كات بۆ ئه‌سڵ و ڕیشه‌و حه‌قیقه‌تی بنچینه‌یی خۆی، داوای بێگه‌ردبوونه‌وه‌ی ده‌كات له‌ته‌پوتۆزو غوباری دونیای نزم، جڵه‌وكردنی شه‌هوه‌ته بێ سنورو شه‌یتانیه‌كانی، ئه‌م قورئانه كه‌داده‌به‌زێته سه‌ر مرۆڤی پوخت، ده‌كرێت قورئانێكی عه‌ره‌بی بێت وه‌ك ئه‌وه‌ی كه‌داده‌به‌زێته سه‌ر موحه‌مه‌د( موحه‌مه‌دی پوخت و پاڵفته‌كراو بێگه‌رد)، ده‌كرێت له‌هه‌مانكاتدا قورئانێكی كوردیش بێت، یان عه‌جه‌می، یان عبری بێت، مه‌به‌ستم ئه‌وه‌یه داده‌به‌زێته سه‌ر مرۆڤه‌كان به‌جیاوازی زمان و ره‌گه‌زو شوێنیان، گرنگ ئه‌وه‌یه په‌یوه‌ندییه‌كان پوخت و بێگه‌ردو دوولایه‌نه بن، به‌بێ هیچ میانكارێك، میانكاریی ته‌شبیه و بتپه‌رستیه، په‌یوه‌ندیی مرۆڤ له‌گه‌ڵ خوادا په‌یوه‌ندییه‌كی دوو لایه‌نه‌یه كه‌دواجاریش ده‌گاته ئاستێك ئه‌و دوو لایه‌نه‌یه‌ش ده‌بێـت ( به‌یه‌ك و یه‌ك ) ، ئیدی لێره‌دا جه‌سته وه‌زیفه‌یه‌كی نامێنێت، رۆح ئاوێزان ده‌بێـته‌وه له‌گه‌ڵ سه‌رچاوه‌كه‌یدا، گیان شادو ئازادو گوشاد ده‌بێت، ئه‌م گیانه حه‌قیقه‌ت به‌ڕویدا ده‌كرێته‌وه‌و حه‌ق ده‌بینێت، ئه‌م بینینه‌ش به‌چاوی موجه‌ره‌دو ئه‌بستراكت نابێت، چونكه له‌ڕاستیدا مرۆڤ به‌چاو نابینێت!!، به‌ڵكو مرۆڤ هه‌وڵی داوه چاو وه‌ك ئامرازێك به‌كاربهێنێت بۆ بینین، بینینی ئه‌و شتانه‌ی كه‌له هه‌یئه‌تی ماده‌دان، ئه‌گینا ڕاسته وه‌زیفه‌ی بینین دراوه‌ته چاو به‌ڵام له‌حه‌قیقه‌تدا مرۆڤ ته‌نها به‌چاو نابینێت، به‌ڵكو ئه‌وه‌ی چاوی موجه‌ڕده ده‌یبینێت نزمترین ئاستی بینینه.
