Skip to Content

Wednesday, December 4th, 2024
بنەما فەلسەفیەكانی تیۆری بنیاتی شاراوە

بنەما فەلسەفیەكانی تیۆری بنیاتی شاراوە

Closed
by May 22, 2009 ئەدەب

بنەما فەلسەفیەكانی تیۆری بنیاتی شاراوە
نووسینی/نه‌جات حه‌مید ئه حمه‌د

 

ساڵی 1995-1996 كاتێك كارم لەسەر تیۆی بنیاتی شاراوە كرد، دەبوایە بەسەر زۆر لە تەوژمەكانی شیكردنەوەی بنیاتگەری و كاری نووسەرانی پۆست مۆدێرنەدا بچمەوە تاوەكو لەوە زۆر وریا بم لەنووسینەوەی ئەو تیۆرەدا خۆم لە جوینەوەو لاساییكردنەوەی تەوژمە نوێیەكانی بنیاتگەری بپارێزم وەكو ناوەڕۆك نەك وەكو تەوژم، چونكە تیۆری بنیاتی شاراوە لەرووی پۆلینكردنی بابەتیدا دەچێتەوە سەر پۆلین كردنی بنیاتگەری و لەباوەڕەكانی ئازادی خوێندنەوەدا دەچێتەوە سەر پۆلینكردنەكانی پۆست مۆدێرنێتە. لەراستیدا ئەمە یەكێك بوو لەو سەركێشیانەی كە لەنوسینەوەی ئەو تیۆرەدا هاتە پێشم و بیرم لەوە كردەوە كە لە كاتێكدا ئەگەر باوەڕمان بەوە هەبێ كە هەموو دەقێك هەڵگری یەك بنیات لەمانا بێ، ئەوە ئەم باوەڕە زیاتر دەرچوونێكە لە باوەڕێكی بنیاتگەری كەوای دەبینێ دەق فرە ئاماژەو فرە دەلالەتە.

ئەمەش بەرەو رووی پێداچوونەوەی خودی بنیاتمی برد لەنێو بنیاتگەریدا كە بەلایەوە بنیات ئەو سیستەمەی زمانە كە ئاماژەكان دروست دەكەن و هەڵگری ماناكانی دەقێكن، هەروەكو دەزانین تەوژمی بنیاتگەری یەكەمین تەوژم بوو كە ئاسۆیەكی نوێی لە شیكردنەوەی مانای دەقەكاندا هێنا كایەوە..نەخێر فرە دەلالەتی دەقێك قەتاو قەت نابێتە پاساوی ئەم بنیاتە رەهاو سەركێشیەی كە لە ژێرەوەی مانا سەرخراوەكانی دەق دا شاردراوەتەوە. لێرەوە لەو تەوژمەی كە لەرووی ناوەڕۆكەوە جیابووینەوە. بەڵام گەڕان بەدوای ناوەندێتی مانا، خۆی لەخۆیدا خوڵقاندنی باوەڕێكی دەسەڵاتدارێتی خاوەن ناوەندە. ئاخۆ لێرەدا چۆن باوەڕەكانی تیۆر لەگەڵ باوەڕە نوێیەكانی پۆست مۆدێرنێتەدا یەك دەگرێتەوە كە تیایدا هەموو دەسەڵاتەكان هەڵدەوەشێننەوەو شتێك بەناوی ناوەندێتی لە ئارادا نامێنێتەوە.. لێرەوە گەڕانی خوێندنەوەی ئازاد دێتە پێشەوە كە پاساوەكانی ئەم دیدگایەی لەوێدا دۆزیەوەو بەدوایدا گەڕا كە زمان هەڵگری هەموو نەمریەكانی مانا نیە، هەروەها هەڵگری توانای خوڵقاندنی ماناش نیە بەو شێوەی كە ئیتر سنورێك بۆ هەموو رەهەندەكانی مانا دابنێ، بەڵكو زمان لەتەواو كردنی وەزیفەی بەدەق بووندا كۆتایی بەدەورەكانی دێنێ و ئیتر ئەوە خوێندنەوەیە، كەلەئازادیەكی بێ سنووردا مانای نوێ دەخوڵقێنێ، چونكە زمان ئەگەر بێت و وەكو بەرهەمێكی كۆمەڵایەتی وەریگرین هەروەكو بارت وای بۆچووە ئەوا دەبێ دان بەوە دابنێی كە زمان بەبێ بونی پەیوەستەكانی مرۆڤ بەدەرەوەی خۆی، بوونی نابێت واتە زمان هەڵگری كۆمەڵێك خەسڵەت و مانای كۆمەڵایەتیەو هەر ئەویش بەرهەمی هێناوە، لەو كاتەی نووسینی سەر كاغەز دەشێ نووسینێك بێت كە بكەوێتە پێش نووسینی یەكەمەوە كە هەڵگری زمانێكی نەنوسراوەو لە نێو بیركردنەوەی نووسەرو تەنانەت هەركەسێكدا بوونی هەیە پێش ئەوەی ببێتە ئاخاوتن و نووسین و قسە كردن. لێرەشدا دووبارە لەباوەڕی پێناسی زماندا جیابووینەوە. بەڵام پرسیاری گەوهەری لە شوێنی خۆیدا مایەوە كە ئاخۆ لەدەرەوەی زمان و ئاماژەكانیدا شتێكی دیكە هەیە كە سیستەمێك لەمانای كۆتایی بنوێنێ واتا سیستەمێك لە زمانێكی دیكە كە بەتەواوەتی زمانێكی دیكەی دەقەو لەپێكهاتی ماناو تاكەكانی وشەدا لە زمانی نووسین جیا دەبێتەوە؟؟ تیۆی بنیاتی شاراوە لەو پرسیارەوە دەستی بە خوڵقاندنی زاراوەو بیرەسەرەكیەكانی خۆی كردەوە لە ساڵی 1997 بەشێوەی كۆپی كردن توانیم 200 دانەی لێ چاپ بكەم و دوای یەك ساڵیش توانیم هەر بە فۆتۆكۆپی 200 دانەی دیكەی لێ چاپ بكەم ئەو تیۆرەی لەنێو دنیای چاپەمەنی و رۆشنبیریەكی ئیفلیجی رەسمیدا ژێر گووم كرا. لێرەدا هەوڵ دەدەین بە زمانێكی سادەو ساكار لە بنەما فەلسەفیە سەرەكیەكانی تیۆری بنیاتی شاراوە بكۆڵینەوە بەو هیوایەین خوێنەری كورد ئاشناییەكی راستەوخۆی لەگەڵ بیرە سەرەكیەكانی ئەو تیۆرەدا هەبێت..
1. بنیات گەوهەری بوونە:
گەڕان بەدوای بنیات گەڕانە بەدوای بوون، چونكە بنیات هەڵگری مۆركێكی بوونگەرایە واتە سەرەتایێتی هەموو بوونەكان لەخۆیدا هەڵدەگرێت. هەموو بنیاتێك كە سیستەمی دەربڕین لە خۆكردنی خۆی تەواو دەكات، دەبێتە مێژوو بەو ماناییە كۆتایی بە دەوری بونایەتی خۆی دێنێت چونكە لەبناغەوە بنیات سیفەتێكی خۆ هەڵوەشانەوەو خۆ دروستكردنەوەی بەردەوامی هەیە ئەوا هەموو بنیاتێك كە چووە ژێر دەسەڵاتی سیستەمەوە ئەوا وەزیفەیەك جێبەجێ دەكات دەچێتە ماناكانی بەمێژوو بوونەوەو هەر مانایەكی سیستەمداریش كە چووە نێو مێژووە بەتەواو كردنی دەورەكانی ئەوا مردنی خۆی بەیان دەكات. ماناكانی بنیات ئەوكاتە زیندوون كە لەساتی دروستبوونی یەكەمی بەبنیات بووندان پێش ئەوەی بگوازرێتەوە نێو زمانی نووسراوەوە سیفەتی رەهابوونێكی ئازاد هەڵدەگرێت. هەموو بونێكی بەرجەستەیی و نابەرجەستەیی هەڵگرێ بنیاتێك لەمانا دەبێت لەدەرەوەی سیستەم، ئەم لەدەرەوە بوونەش ئازادی چۆنیەتی بەخشینی بە بنیات كردن بەكەسەكان دەبەخشێت كە چۆنیان ویست هەر ئاواش ئەو بوونانەی مانا بخەنە زمانەوە لێرەدا زمان بوونی نابێت لەشێوەی خوێندراوەو نووسراوەكەیدا، بەڵكو زمان چۆنیەتی بەبنیات بوونە نەك بەمانابوون، چونكە مانا دەرئەنجامی بوونە نەك خولقێنەری بوون هۆی ئەم پارادۆكسی بوونەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە مانا نە كۆتاییەكی لە بنیات دا هەیەو نە كۆتایی بوونیشە. ئەو بنیاتە رەهاكانی بوونە كە ملیۆنەها یەكەی بچووكی مانا لەخۆیان هەڵدەگرن و هەر جارەو لەشوێن و بیرێكی دیاریكراودا كۆمەڵێك لە ماناكانی خۆیان دەخەنە دەرەوەی بوونەوە لەپێناوی خوڵقاندنی فانتازیای زمان و درۆ گەورەكانی مێژوو، هەر بۆیە زمان مۆركی نادڵنیابوون و ناكامڵ بوون لەخۆیدا هەڵدەگرێ و هەر زمانیش ئەم هێزە بە درۆكانی دەقەكان دەبەخشێت كاتێك پێمان دەڵێت ئەوەتانێ من بەدەیان شێوە مانا دەخوڵقێنم و فرە دەلالەت و فرە ئاماژەم و هەموو كەسێك دەتوانێ مانای تایبەت بە خۆی لە چوارچێوەی تێگەیشتندا لەمنەوە بەرهەم بێنێ و ئەمەیە گومڕایی و شاردنەوەكانی بنیات لە هەر دەقێكدا كە بوونێكی سیستەم داری هەبێت. رەهایی بوونی بنیاتەكانی بوون لەوێوەیە كەچی نەچۆتە ژێر باری سیستەمی زمانەوە كەبوونی خۆی تەنانەت پاش چوونە ژێر ئەو بارەشەوە هەر دەپارێزێ كاتێك خۆی لەگەمەو فرت و فێلەكانی زمان دەپارێزێ بەپاراستنی رەمەكی بوونی بوونگەرایانەی خۆی. لێرەوە بنیات سیفەتی دووسەرەبوون لەخۆیدا هەڵدەگرێت كە لە نێوان بنیاتە رووكەش و بنیاتە شاراوەكاندا دابەش دەبێت بۆ چەسپاندنی باوەڕەكانی سەنتەریەتێكی نادەسەڵاتداری مانا پێویستیمان بە پێناسەیەكی دیكەی دەق هەیە..
2. دەق شێوەی بوونە نەك گەوهەرەكەی:-
دەق لە پێناسە بونیاتگەراییەكاندا بەبێ مانا هیچ دەورێكی دیكەی نابێت. سیستەمی دروست بوونی ئاماژەكە دەرەنجامی كارلێككردنی دال و مەدلولەكانی زمانە دەق دەكاتە ئاوێزانێك لە ئاماژەی جیاواز، هەربۆیە دەق بوونێكی كامڵە لە مانادا كە دەچێتە ژێر دەسەڵاتی زمان و ماناوە كە هەموو شێوەیەك لەشێوەكانی بە سیستەم بوون لە نووسین و وێنەدا دەچنە خانەی دەقەوە كە توانای بەرهەم هێنانی ئاماژەیان هەبێت. لەوكاتەی ئەگەر وردبوونەوەی زیاتر بۆ ئەم بۆچوونانە بكەین دەگەینە ئەو ئەنجامەی كە سیستەم میكانیزمی دروست بوونی دەق نیە بەو مانایەی كە هەموو دەلالەتەكانی ئاراستەكراو بن بۆ مەبەستێكی دیاریكراو، بەڵكو دەق هەموو ئەو شێوانەی دروست بوون و ئامادە بوون و رێككەوتی تەباییەكانی شێوەی شتەكان و ماناكانە كە توانای ئەوەیان تێدا بێت ببنە بنیاتێك لە بووندا. بەومانایە دەق. هەموو دەقێك شێوەی بنیاتەكانی بوونە نەك گەوهەرەكەی چونكە گەوهەری هەموو بونیاتەكانی بوون لەسەرەتاییەتی بیركردنەوەو نووسینی یەكەمدایە لەوێدا كە هێشتا شێوە لەدایك نەبووەو تەنانەت زمانیش هەر بریتیە لە زمانی بەشێوە نەبوو كە پاش بەدەق بوونی بونیاتەكانی ئەوسا بۆ دۆزینەوەی هۆكاری دروست بوونی هەر دەقێك پێویستمان بە دۆزینەوەی هۆكارە پێشینەكانی بەدەق بوونە كە بەجارێك رەهایەتی بنیاتەكان بەزیندوویی لەزمانی سێیەمی بەشێوە بووندا دەپارێزێت.. لەنێو هۆكارە پێشینەكانی بەدەق بووندا داهێنەرو تێگەیشتنی بۆ دونیاو دەوروبەر دۆزینەوەو مردنی داهێنەر كە مردنی دەورەكانی خودێتی كەسایەتیە لەوێدا دەدۆزینەوەو، چونكە بنیات كە بووە شێوەیەك بۆ دەقەكان وەكو مۆری پەنجەكان تایبەتمەندێتی كەسایەتی بە بونیاتكار هەڵدەگرێت كە دەچێتە خانەیەكی نابنیاتی سەرەتاییەوە. بەم مانایە شێوەكانی بوون لە بناغەوە بردنی بیركردنەوەی سەرەتاییە بۆ ئەو زنجیرە شێوە گۆڕینانەی كە بوون بەخۆیانەوە دەیبنێ هەر لە دروست بوونی گەردوونەوە تاكو دروست بوونی زیندەوەرو گیانەوەری بیركەرەوەو ئەمەش بەڵگەیەكە بۆ وەهمی بوون لەشێوەدا. ئەو شێوانەی كە لەبناغەوە لەسەر بیرە سەرەتاییە رەهاكانی بوونی بیرە پێشینەكان دروست بونە. كەواتە بەهێزترین و نزیكترین دەربڕین لەخۆكردنی هەر بیرێكی سەرەتاییەتی بوون خوڵقاندنی شێوەكانەو ئینجا ئەو بیرانەی كە شێوەكان دەیانهێننە كایەوە كە چاكترین بەڵگەش لەسەر وەهمی مانای شێوەكان سیفەتی دوو سەرەبوونی بوونە كە هەموو گەوهەرەكانی بوون لەخۆیاندا هەڵدەگرن. بەم مانایە بوون لەسەر پارادۆكسی بوونی ماناو شێوەكان دامەزراوە كە بەردەوامیەك بە بوون دەدات لەرێگەی بەكێشەكردنی بوونەوە كە كێشەكانی هەموو بوون بناغەی رەسەنێتی هەموو دژ بەیەك بوونەكانی مانایە كە بوون و شێوەو گەوهەرەكەی لەسەرەتاوە لەسەر بنیاتە دووسەرەكان دامەزراوە..
3. دووسەرەبوون كێشەی بوونە:
بیری دروست بوون و دروستكردن و رێكەوت لا دروست بوونی هەموو بونێك هەر لەسەرەتاوە بوونی خۆیان لەكێشەكانەوە دەدۆزنەوەو بەو مانایەی هەموو بەرجەستە بوونێكی گەردوونی بێ هۆو لەخۆڕا نیە، بەڵكو لەكێشەیەكی بناغەیی بوونەوە چەكەرە دەكات كە دەشێ خودی بەتاڵاییەكانی بیركردنەوە بێ، لەدوو توێی هەموو ئەو شێوانەداو دەشێ پێچەوانەكەشی راست بێ واتە بوون گرێدار كراوە بەمانای مەبەست دارەوە. لێرەوە گەران بەدوای ئەوەی روودەدات لە بووندا لەنێو مرۆڤ و لە دەوروبەری لەنێو مرۆڤ و خولقێنەر وەكو گریمانێكی پێشینە بۆ دووسەرەبوونی بوون دەگەڕێتەوە كە تەنانەت لە تازەترین دۆزینەوەشدا گەردوون بەتەواوەتی لەنێو دوو تەوەرەدا دابەش بووە تەوەرەیەكیان هێزی سڕینەوەی بوونەو ئەوەی تریان تەوەرەی دروست بوونەوەی بوونە وەكو گەمەكردن لە شێوەكانی بوون. ئەم سیفەتە گەوهەریەی بوون لەبوونی مرۆڤەكان و بیركردنەوەیان بەرجەستە بووە لەلایەكەوە مرۆڤ بە دروست بوونی گەردوون بەگومانەو لەلایەكی دیكەوە دڵنیاییەكی بۆخۆی دروست كردووە كە هەردوو بیركردنەوە بەرجەستەی نادڵنیابوونێكی رەها دەكەن لەبوون و نەبووندا. بیری بوون و نەبوون بیرێكی رەگاژۆیە لەلای مرۆڤدا كاتێك مرۆڤ هێشتا نازانێ نەبوون چیەو كەچی لەكولتووری بیركردنەوەی خۆی چەسپاندووە تەنانەت وەكو گریمانیش. ئەمەش هەمان دابەش بوونی بیركردنەوەی مرۆڤە لە بوونی خۆی لەلایەكەوە لەدایك دەبێ و لەلایەكی دیكە دەمرێت لەلایەكەوە باوەڕی وایە كە دەبێتە خۆڵ وەهیچ لەدوای خۆیەوە جێ ناهێڵێ باوەڕی وایە زیندوو دەبێتەوەو جارێكی دیكە دەژیێتەوە. مردنی ئەستێرەكان و خەلق بوونی ئەستێرەكان هەمان دابەش بوونی دوو سەرەی بوونە شەو و رۆژ چاكەو خراپە ئاو و ئاگر رۆح و جەستە بەهەشت و جەهەننەم بۆشایی و بەرجەستە بوون كامەرانی و خۆشی گریان و پێكەنین، خودا شەیتان ئەهریمەن و ئەهورامزدا.. هەموو ئەم دابەش بوونانە رێكەوتێكی بونی مرۆڤ و بوون نین بەڵكو شێوازێكی بناغەیی مەرجی بەرجەستە بوونی شێوەو خوڵقاندنی مانایە هەر بۆیە دەبینین كە لەناخی هەر مرۆڤێكدا وەكو حوكمێكی رەهاو دەرەنجام دار دوو جیهان لەبنیاتی بیركردنەوەو دوو شێوە لەتێڕوانین هەمیشە ئامادەیەو قەتاو قەت لێی رزگاری نابێت، دەقەكانی هەموو دونیا بە هەموو شێوەو ئاستەكانیانەوە لەسەر بیری دووسەرەیی بوون لە كێشەو ماناو دابەشبوونەو هەموو دەقەكانی دنیا لەسەر بناغەی بنیاتی رووكەش و بنیاتی شاراوە دابەش بوونە. ئەم دەرنجامە لەزمانی نووسین و ئاخاوتن و مرۆڤ رەنگیان داوەتەوە كە ئەوانیش ئاوێنەیەكن بۆ بیركردنەوەو بەم مانایەش دروست بوونی دەق فانتازیای وەهمەكانی بوونە لە شێوەدا كە زمان هەركاتێك بەرگی هەر دەقێكی لە خۆی دا بپۆشێ ئەوا ئەو دەقە دەبێتە بكوژی خودی زمان هەروەكو چۆن مرۆڤ و هەموو بوون ساتی مردنی خۆیان هەیە زمانی داهێنەریش ساتی مردنی خۆی هەیە كە كۆتاییەكەی لەساتی بەدەق بوونە كەواتە ئەوە مانا رووكەشەكانی دەقێك نین كە بیركردنەوەی هەر مرۆڤێكمان پێ ئاشنا دەكەن و پێناسەی دەكەن، بەڵكو ئەوە ئەو زمانە نەگوتراوەیە كە بەهۆی خوێندنەوەی ئازادەوە دەچینە سەری و دەگەینە گەردوونی زمانێكی دیكەوە لە سیستەمی زمان دەردەچێ و بنیاتە رەهاكانی بیركردنەوەی هەرمرۆڤێكمان نیشان دەدات لەبارە هەرە سەرەتایی و هەرە راستەقینەكەیدا. ئەو بنیاتەی كە جیگرەوە نیە لە بووندا تەنها لەنەبووندا نەبێت كە ئەویش مردنی خودی زمانەو بەس. دووسەرەبوون خولقێنەری هەموو كێشەكانی بوونە لەو ساتەوەی هیچ راستیەك لەبوندا ناتوانێ دەسەڵاتی رەهابوونی خۆی بەرجەستە بكات.
چونكە پاساوە عەقڵانیەكانی خستۆتەنێو وەهمی باوەڕ پێهێنان و فرت و فێڵی بەلارێدا بردنەوە بەو زمانەی كە بریتیە لە فێڵێكی ئاشكرا لە بیركردنەوەمان. مرۆڤ لەسروشتی خۆیدا لەناخەوە بوونێكی ناجێگیری گەرۆك و ناخ پەرتی هەیە چەندن ئەو ساتانەی كە لۆژیكی بوونی لەدەست دەچێ و لۆژیكی نابونیاتی خۆی لە بیركردنەوەدا بەرجەستە دەكات و پێچەوانەكەشی هەروایە…

4. كێشەی نێوان بنیاتی رووكەش و شاراوە:
ئەو زمانەی دەق دروست دەكات واتە شێوەو مانا بەبونەكان دەبەخشێ ئەو زمانە نیە كە بۆتە میراتگری هەموو بیرو دروست بوونێك، بەڵكو ئەو زمانەیە كە ئاماژەكانی بزرن و لەپێناو بزركردنی بوونی راستەقینەی خۆیدا بەملیۆنەها بنیاتی رووكەشی بۆ بیركردنەوە فەراهەم كردووە كە تێیدا بزربووینە لەگەڵ دۆزینەوەی هەر بنیاتێكی تازەدا بنیاتێكی دیكەی لا دۆزراوە دێتە بوونەوە ئەمەش هاوشێوەی دروست بوونی ئەستێرەكانە لەتۆزە گەردێكی وەكو تۆز و گاز و گەردی نیبۆلاوە، كە رۆژانە هەزاران ئەستێرە دروست دەكاو هەمو ئەستێرەكان كۆتایی بەبوونی خودی نیبۆلاو هێزەكەی ناهێنن، بەڵكو نیبۆلا لەگەردوندا دڵۆپە ئاوێكە لە نێویدا و سات لەدوای سات بەرەو فراوانبوونەوەیەك دەچێت كە لە پێوەری بیركردنەوەو تەنانەت وێنەی خەیاڵی مرۆڤیشدا نیە.. بنیاتە دوو سەرەكانی بیركردنەوە روویەكی مردوویان هەیە، لە روویەكەوە بنیاتە رووكەشەكان سەرجەمیان ئاماژەیەكن بۆ بوونی بنیاتێكی دیكەی شاراوەو لەوكاتەی هەرخۆیان لەگەڵ ئەوەشدا سیستەمێكی كامڵ لەواتاو ئاماژە هەڵدەگرن، بەڵام قەتاو قەت زمانی رەهای بنیاتە شاراوەكان بەرجەستە ناكەن، چونكە دەوری ئەوان ئەوەیە كە ئەو بنیاتانە لەخوێندنەوەو بیركردنەوە بشارنەوەو بزری بكەن. لەبنیاتگەراییدا هەروەكو چۆن لەمەسەلەی بنیاتدا سنورداریەك هەیە لە دوو توێی زماندا كاتێك هەموو سیستەمەكانی ئاماژەی تێدا چڕ دەكەنەوە كە ئەمەش لەدەست دانی زمانی نەگوتراوەو ناسیستەمە هەروەها لەزمانیشدا ئەو كورت بینیە سنورداری بۆ كراوە هەروەها بەرجەستە كراوە كاتێك هەموو كێشەكان لە سنوری سیستەمدا دەبینێ و هەرئەوێش بە كۆتاییەك هەمو كێشەكانی بنیات دادەنێ. بەم تێروانینەش بیناتی رووكەش ئەو رێگەیە بۆ خوێندنەوە خۆش دەكات كە بتوانین لە دەرەنجامی تێگەیشتن و ئاشكراكردنەوە هەمو سیستەمەكانی ماناو ئاماژە بەتاڵ كەینەوەو بێ هوودەیی بوونیان واڵا كەین. هەر بۆیە هەموو دەقێك لەبوندا چەندین بنیاتی مانای رووكەش بەرجەستە دەكا و هەڵیان دەگرێ و مانای جیاواز دەخوڵقێنێ تاكو لۆژیك و عەقڵانی بوونی خۆیمان بۆ واڵا بكات و باوەڕمان پێ بێنێ كە كۆتایی هەموو كێشەكان، ئەمەیە نهێنی هەموو كێشەكان كاتێك سەیری ناوەوەی پەیوەستی بنیاتەكان دەكەین لە گومان زیاتر هیچی دیكە هەڵناگرن ئەمە نهێنی خوڵقاندنی مانایەو نهێنی بەردەوامی بوونی مانایە. مرۆڤ خۆی گومڕا دەكات بەوەی لەگەڵ بنیاتە رووكەشەكاندا كۆتایی بەبیركردنەوەی خۆی دێنێ تاكو باوەڕێكی فانتازی و ئاڵ و واڵاكراوە بەسیستەم كراوە بۆ خۆی پێكەوە بنێ لەو كاتەی هەرگیز لەوێ لەشوێنە تاریك و نەبینراوەكانی هەموو بنیاتەكان شوێنێكی دیكەی پڕ لەرووناكی هەیە كە لەوێدا هەمو زمانە بەمێژووكراوەكان هەمو مانا بەسیستەم كراوەكان هەموو بانگەشە رەوشت و نارەوشتی و شێت بوونەكان كۆتاییان هاتووە هەر لەوكاتەوەی كەبوونەتە مێژوو لەنێو زمان و بووندا بنیاتە شاراوەكانی هەردەقێك هەموو نهێنیەكانی كێشەكان لەخۆ دەگرن، چونكە بنیان لەو زمانە دایە كە فۆكۆ بەزمانی خواوەندان وەسفیان دەكات و لەكتێبی پیرۆزدا ئەو زمانە بەزمانی خواوەندان پێناس كراوەو هەر لەو كاتەوەی مرۆڤ یاخی دەبێ و خوداوەندیش بۆ پاراستنی ئەو زمانەو دەركردنی لەنێو بیری مرۆڤدا شاردویەتیەوەو نیشانی مرۆڤی نەداوە. وشەكانی (لەسەرەتادا وشە هەبووە) ئینجیل بخوێنەوە . گوتی ببە دەبێ (قورئان). ئەو زمانەیە كە هیچ بونیاتێكی رووكەشی تێدا نیە هیچ مانایەكی بەرجەستە كراوی تێدانیە هیچ گومڕاویەكی سیستەم كراوی تێدانیەو مرۆڤ ناگاتە ئەو زمانە چونكە بوون چیتر هیچ پاساوێكی بەرجەستە بوونی لەلادا نامێنێتەوە. ئیتر ئەمەیە گومڕایی بوونەكانی مرۆڤ لەنێوان مردن و ژیان، لەنێوان خۆیی و بوون كەتاكو دۆزینەوەی زۆر لەبنیاتە شاراوەكانی بوونی خۆی و گەردوون و بوون هەمیشە كەسێكی نامۆیە بەبوونی خۆی و سات ناساتێكی درێژ یا كورت لەژیانی كاتێك لەخۆی و زمانەكەی ورد دەبێتەوە دەگاتە ئەو باوەڕەی كە ئەو هەمیشە لەنێو گریمانەكاندا بزربووە ئەو گریمانانەی بوونی روكەشانەی ئەو دەنوێنن و بوونی راستەقینەی خۆی لێ دەشارنەوە..

5. هۆكارە پێشینەكانی زمان لەپشتەوەی بوندارێتی بوونەوەن:
ئەگەر بێت و زمان خاوەنی سەرەتاییەتی بوونی خۆی و گەشەسەندنی خۆی بێت لەلای مرۆڤ، ئەوا بێگومان هێزی دروست بوونی لەدەرەوەی خودی زماندایەو هەر ئەو هێزانەش وایان كردووە زمان رووی تراژیدی مرۆڤ بێت نەك گوشاد بوون و رزگار بوونی لەداوی بوونی خۆی. گەر ئەو پێشینەیەی زمانیش دروست بێت وەكو باوەڕێك ئەوا دەبێ ئەوەش بەدروست بزانین كە هەموو دەقێك پێش چوونە نێو سیستەمی زمانەوە هەر لەخۆیدا هۆكاری دروست بوونی خۆی هەڵدەگرێت، بەم مانایەش هەموو بونێك ئەگەر هۆكاری بەرجەستە بوونی خۆی هەبێت بێگومان هۆكاری بوونی خۆی لەخۆیدا هەڵدەگرێ نەك لەدەرەوەی خۆی كەواتە بوون دەرئەنجامە نەك هۆكاری بەرجەستە بوون ئەو هۆكارانەی وایان كرد دەرفەتێك بێتە پێش لەبەردەم هێزی خوڵقاندن و بەبونیاتكردن كە ماناكانی دروست كردن بشارێتەوەو بیگەڕێنێتەوە پێش بەرجەستە بوون. هۆكارە پێشینەكانی بوون ئەو هۆكارانەن كە دەچنە ناواخنی هەموو كردارێكی بیركردنەوەو لەپاشاندا دەچنە نێو هەموو شیوازێكی دەربڕین لێكردن و بەدەق بوونەوەو هەر لەنێو دەقیش دا بەزیندوویی و نەدۆزراوەیی دەمێننەوە هەر بۆیە كاتێك ئێمە دەچینەوە سەر هەر دەقێكی ئەدەبی و هونەری و شێوەیی و دەنگی و بیستراوەیی ئەوا ئێمە بەبێ هەست كردن بەبوونی داهێنەر لەگەڵ زماندا ئاخاوتن دەكەین لەوكاتەی هەموو ئاخاوتنەكان دەربڕین كردنن لەوهێزەی كەلە هۆكارە سەرەتایی و پێشینەوەكانەوە لەدایك بووەو رەوایەتی بوون بەبنیاتە شاراوەكان دەداو بنیاتە شاراوەكانی بونیش ئاماژەیەكن بۆ بوونی ئەو هۆكارانەو دەوریان لەداهێناندا، دەوریان لەمانای خوڵقاندن هەیە. گەر بەم تێزەوە سەیری بوون بكەین دەگەینە ئەو گریمانەی كە بوونە هۆكاری دروست بوونی خۆی هەیەو ئەو هۆكارانەش تێكەڵ بەبوونی مرۆڤ بوونەو لەیەكتر جودا نابنەوە تەنها لە زنجیرەی بوونەكانی گەردوندا نەبێ ئەو بوونانەی دەری دەخەن كە مرۆڤ دوا بوونی وشیارو دەرك بەخۆكەری ئەم بوونە نیە، بەڵكو بوون لەبوونایەتی دەرك بەخۆكاردا زنجیرەیەكە لەبوونی جیاوازتر تەنانەت هەموو هێزەكانی دەرك پێ كردنی مرۆڤ نایاندۆزێتەوە. هۆكارە پێشینەكانی بوون ئەو هۆكارانەن كە وێنەی بوون لەخۆیاندا هەڵدەگرن وەكو ئەوەی بوون وەزیفەو دەورێكی دیاریكراو هەڵگرێ نەك رێكەوتێكی بێ مانا بەمەش هەموو بوونێك هەموو بەرجەستە بوونێك لەئاستی هەرە بچوكیشدا هەموو بنیاتێكی شاراوەش لەناخی خۆیاندا ئەو هۆكارانە هەڵدەگرن. گەر لەوێوە سەیری بوونی هەردوو تەوەری مرۆڤ و گەردوون بكەین دەگەینە چەند وردبوونەوەیەكی جیاواز كەلەلایەكەوە مرۆڤ لەبوونی خۆیدا گەر خاوەنی هۆكاری پێشینەیی دروست بوونی خۆی بێت ئەوا دەبێ بڵێین گەردوونیش خاوەنی هۆكاری پێشینەیی بوونی خۆیەتی، ئەگەر گەردوون خاوەنی هۆكاری پێشینەیی بوونی خۆی بێت ئەوا مرۆڤیش، هەروەها پرسیارەكە لەوێوەیە كە ئاخۆ مرۆڤ و گەردوون خاوەنی یەك هۆكاری پێشینەن یاخود جیاوازن؟؟ ئەم مەسەلەیە دەشێ لە بیركردنەوەی مرۆڤ و ورد بوونەوەكانی گەورەتر بن و تاكو ئەمرۆكەش لێكۆڵینەوە فەلسەفی و فیكریەكانی مرۆڤ نەگەشتوونەتە ئەم سنورانەی بیركردنەوە ئەوەشی دەتوانین لێرەدا باسی كەین وەكو گریمانێك هەر ئەوەیە كەهۆكارە پێشینەكانی بوونی مرۆڤ زۆر جیاوازە لە هۆكارە پێشینەكانی گەردوون. چونكە روون نیە كامیان مرۆڤ یا گەردوون خولقێنەری ئەوی ترە، چونكە گەر باوەڕ بەوە بێنین كە مرۆڤ خەڵقەندەیەكی گەردوونی بێت و دەرەنجامی ملیۆنەها ساڵ گەیشتبێتە ئەم ئاستە لە گەشەسەندن و پەرەسەندن ئەوا تاكو تەواو بوونی مرۆڤ وەكو بوونێكی شێوەیی و عەقڵانی و هەستیاری ئەم بۆچوونە رەت دەكەنەوە كەمێژووی دروست بوونی مرۆڤ بۆ ملیۆنەها ساڵ دەگەڕێننەوە لەو كاتەی گەشەسەندنی عەقڵی مرۆڤ لەسەدەیەكدا چڕ دەبێتەوەو قەت ناتوانین بڵێین ملیۆنەها ساڵ لەتەمەنی مرۆڤ لەسەدساڵیدا كۆ كەینەوە بەپێچەوانەوەش گەر بیر لەوە بكەینەوە هۆكارە پێشنەكانی بوونی گەردوونی بەرجەستە بوونی پێش هۆكارە پێشینەكانی بوونی مرۆڤ بكەون ئەوا ناتوانین وەڵامی ئەم پرسیارە بدەینەوە كە گەردوون بە فراوانی خۆی دەبوایە هۆكاری خوڵقاندنی ملیۆنەها بوونەوەری هاوشێوەو جیاوازی بوونی مرۆڤ بوایە تەنانەت لەخودی باوەشی زەوی و لەنێو هەسارەی خۆردا. بەڵام هەروەكو دەبینین مرۆڤ وەكو بوونەوەرێكی خاوەن زمان تەنهاو تەنهایە لەم گەردوونەدا. كەوابێ هەموو ئاماژەكان دەلالەت لە بزربوونی ئەو ناوەندە دەكەن كە پاساو بەبوونی هەردوو بون دەبەخشن ئەو پاساوانەش پەیوەندی نێوان هۆكارە پێشینەكانی بوونی مرۆڤ و گەردوونە لەناوەند گیریەكی هاوبەش و بزردا كەبەتەواوی هۆكاری پێشینەیی خودی خولقێنەرو داهێنەرن. لەرووی زمانەوە هەموو دەقێكی ئەم بوونە بەبێ زمان لەدایك نابێت گەر بڕیار وابێ تەنها لەزماندا مانا بدۆزینەوە مەبەست لەزمان هەموو شێوازەكانی دروست كردنی مانایە.. هەروەها هەموو هێزێكی خوڵقێنەری شێوەیە.. بەڵام وەكو گریمانیش مەرج نیە تەنها زمان یاخود زمان جێگرەوەی هەموو بوون و مانایەك بێ و ئەو هۆكارانەی كە بوونیان لە سەر وەستاوە. هۆكارە پێشینەكان ئەو هێزانەن كەبەبێ دیاری كردنی بوونیان لە پشتەوەی هەموو بوونێكن و گەوهەری بوون و نەبوون لەخۆیاندا هەڵدەگرن..

6. شیعریەت و هارمۆنیا و نهێنیەكانی بوون:
سەرجەمی تەنە بەرجەستەییەكان لەنێو شیعریەتدا هارمۆنیای مۆزاییكی خۆیان دەخەنەڕوو كەبەهێزەوە هەروەك خاسیەت لەلایەكەوە شێوەكانی بوون دەپارێزن و بەردەوامیان پێ دەبەخشن. لەلایەكی دیكەوە مانایەك بەدابەشبوونەكانی شێوەكان دەبەخشن. شیعریەت خەسڵەتێكی بەرجەستەیی نیە، بەڵام شیعریەت گەوهەرێكە لەگەوهەرەكانی بوون، چونكە بەبێ ئەو هارمۆنیای شێوەكان، ناتوانن لەدەرك پێكردن و سەلماندنی بوونی خۆیاندا هیچ جوانكاریەك بەرهەم بێنن. هارمۆنیا چۆنیەتیەكە بۆ شێوەی بەرجەستە بوونەكان، بەڵام چۆنیەتیەكەشی بەلایەنی جوانكاری شتەكان دەبەخشێت و سیفەتێكی بەرجەستەیی هەیە كەلەڕوانین و خوێندنەوەدا لەدایك دەبێت، هەروەها لەگوێگرتن و وردبوونەوە واتە لەتێكەڵبوونی هەردوو رەگەز. لەگەڵ ئەمانەشدا نەشێوەكان بەبێ هارمۆنیاو ناهۆڕمۆنیا بەبێ شێوەكان توانای بەرجەستە بوونیان نیە. چونكە شێوەكان ئەگەرچی بەرجەستەكاری بەهای جوانكارین، بەڵام لەهەمان كاتدا بەهاكانی جوانكاری بناغەی خوڵقاندنی مانان، بەو سیفەتەی كەلەلایەن داری بابەتیدا دەردەچنە دەرەوە..
بۆزیاتر گەیشتن لەم بابەتە، تكایە بڕواننە ئەرشیفی 2006ی رۆژنامەی ستایل و گۆڤاری كاروان.
كە بەزنجیرە كتێبی (بەرجەستە بوونی گەردوونی)مان تیایاندا بڵاوكردەوە..و لەكتێبی تیۆری بنیاتی شاراوەدا بڵاوكرایەوە. 

 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.