Skip to Content

Saturday, December 14th, 2024
بەردبارانكردنى زیناكاران بەردبارانكردنى مرۆڤایەتى…. ئەنیران غەفوورى

بەردبارانكردنى زیناكاران بەردبارانكردنى مرۆڤایەتى…. ئەنیران غەفوورى

Closed
by February 14, 2008 گشتی

 خوێندنەوەیەكى سەرەپێى بۆ سزاى بەردبارانكردنى زیناكاران لە ئایینى ئیسلام و وڵاتى ئێراندا
 
 ….(1-3)…..
 
 پێشەكى:
 لە سەدەى بیست و یەكەمدا چ لە سزاى بەردباران بكەین؟ چۆن رزگارمان دەبێت لەم شێوە ژیانە وەحشیانەى سەردەمەكانى سەرەتا و نێوەند؟ كىَ ئەتوانێت حوكمى كوشتنى هاوجۆرەكەى خۆى بدات؟ كىَ هەست و سۆزى ئەوەندە رەقاوییە كە هاوجۆرەكەى خۆى بە بەرد بكوژێت؟ كاریگەرى مافى مرۆڤ لەچیدایە؟ كوا مافى تاك و بەتایبەت مافى ژنان؟
 لەم وتارەدا ئەوەندەى پشت بە بەڵگە و دیكۆمێنت دەبەسترێت، ئەوەندە روو لە سۆز و هەست ناكرێت و هەر لێرەدا كێشەى بەردبارانیش بەتایبەت لە دنیاى ئیسلامدا بە شێوەیەكى دیكۆمێنتارى دەخرێتەڕوو. رەنگە ئەم وتارە دڵۆپێك بێت لە زەریایەكى بەرین لە پێشێلكارییەكانى مافى مرۆڤ. ئەوەندە دەخوازین كە ئەم نووسینە زانیاریی و لێكدانەوەیەكى هەرچەند كورت، بەڵام بەپێز بداتە خوێنەر!
 
 مێژوو:
 مێژووى مرۆڤایەتى خاڵى نییە لە كوشت و كوشتار و بڕین و قەتڵوعام. لاپەڕەكانى مێژوو سووربوونە بە لەنێوبردنى نەیار و دوژمنەكان. رەنگە ئەمە زۆر گرینگ نەبێت و بچێتە خانەى شەڕەوە. ئەوەیكە پێویستە هەڵوەستەى لەسەر بكەین، ئەو كوشتن و ئیعدامانەیە كە لەبەر رێكنەكەوتن لەگەڵ یاسا و عورف و نەریتییەكانەوە، سزاى قورس دێتە گۆڕىَ و دواجار لەنێوبردن دەبێتە رێ"اچارەى خۆ خاڵیكردنەوەى رق و كینە. بۆ نمونە لێرەدا تیشك دەخەینە سەر جۆرە سزایەك كە لە بنەڕەتدا دەگەڕیتەوە بۆ مرۆڤگەلىَ كە بە ئاوەزێك ئیش دەكەن كە مرۆڤبوونیان لا گرینگ نییە كە ئەویش سزاى "بەردباران"ە.
  بەردباران جۆرە سزایەكى مەرگاویە كە لە رێگاى هاویشتنى بەردەوە (كە بەكۆمەڵ ئەنجام دەدرىَ) بۆ كەسى سزا بەسەرسەپێنراو ئەنجام دەدرىَ. ئەم جۆرە ئیعدامە سەرتا لە یۆنان و رۆمانى كۆن دەستى پێكرد و دواتریش لە دینى یەهودییەت و ئیسلام رەواجى پەیدا كرد. لێرەدا كورتە مێژوویەك باس دەكەین وەك دانانى بناغە و دروستكردنى هزرێك لەلاى خوێنەر.
 بۆنەی (جادوگەرى سوتێنەر)، تەنها پەیوەست ناكرێت بە مەسیحیەكان و سەدەى نێوەندەوە، چونكە لە رابردوودا و بەرلەوەى كە دینەكان بتوانن رۆڵى تایبەتى خۆیان بگێڕن لە كۆمەڵگادا، شتێكى وەها باو نەبووە كە بتوانرێ ناوى سزاى لىَ بنێین، ئەمەش زیاتر دەگەڕێتەوە بۆ ئەو كاڵفامى و سەرەتایى ژیانەى مرۆڤ كە ئیزنى كوشتنى بەرامبەرەكەى لەسەر شتێكى وەكوو زینا نەداوە. دواى ئەوەیكە مرۆڤ مێشك و هزرى كردە سەنگى مەحەك و و ئەوجارەیان بە ئاوەز رێگا و یاساكانى دانا و مرۆڤى تەواو سنووردار كردەوە، تەنانەت لەم نێوەندەشدا بنەماڵە وەك بنەما و پێكهاتەى كۆمەڵگاكان زیاتر كەوتە بەر ئەم بارە قوورسە و تاك جگە لە دەرەوە، بەڵكو لە ناو بنەماڵەكەیدا كەوتە بەر بەرتەسككردنەوە و چوارچێوەدارییەوە. بە حوكمى ئەوەیكە پیاو بەشدار بوو لە داڕشتن و دانانى ئەم یاسایانە و خۆى كردە موڵكدارى گشت شتەكان و دواجاریش بە هاوكارى دینەكانەوە كە هەم راسپێردرداوەكەیان پیاو بوون و هەمیش بە عەقڵیەتێكى پیاوانە داڕێژرابوون، بوونەوەرى مێیەیان وەك پلە دوو هەژمار كرد و ئەمیش بووە كەرەستەیەك لە كەرەستەكانى پیاو. هەربۆیە دەرچوونى ئەم بوونەوەرە لە ژێر یاسا و چوارچێوەكانى پیاوى پاشا و موڵكدار، گوناهى كەبیرەیە و دەبێت سزاى قوورسى بدرێت، چونكە ئەمە گەورەترین گوناهە بەلاى پیاوەوە كە ژن تووشى دەبێت. ئاخر دەبێت ئەم بوونەوەرە وەكوو گشت كەرەستە بێگیانەكانى دیكە لە شوێنى خۆى دابنیشێت و فزەى لێوە نەیەت و ئەمە پیاوە كە شوێنگۆڕكێى پێ دەكات. هەرچەندە كە بەردباران دیار نییە لە چ دینێك و مەزهەبێكەوە بۆ سەردەمى مۆدێڕنە گوازراوەتەوە، بەڵام هەندێك شت هەنە كە دەتوانرێت پشتیان پێ ببەسترێت.
 لە تەواراتدا (ئینجیلى كۆن) هیچ ئایەتێكى دیاریكراو سەبارەت بە بەردباران نییە، بەڵام سزاى پەیوەندى ناشەرعى سێكسى لە دەرەوەى هاوسەرگیرى، لە روانگەى تەواراتەوە مەرگە: (پیاوێك كە لەگەڵ ژنى دراوسێكەیدا زینا بكات، دەبێت بمرێت، هەم ئەو و هەم شەریكە تاوانەكەشى)، بەڵام ئەوە ئینجیلى نوێیە كە قسە لە شێوەى بەڕێوەبردنى سزاى زینا (مەرگ بەهۆى بەردبارانەوە) دەكات وەك بۆنەیەكى كۆنى یەهوودى: (یەهودیەكان بەردەكانیان هەڵگرت تا بەردبارانى بكەن) هەندێك وەها دەیهێننەوە كە مەسیح ئەم بۆنە كۆنەى دینى یەهوودییەكانى لەمەڕ ژنان و پیاوان كە تووشى زینا بوونە، رەد كردوەتەوە: (لە ناكاوێكدا كاتب و "فریسیەكان" ژنێكیان كە لە كاتى زینادا بووە، دەستبەسەر كردبوو و هێنایانە لاى مەسیح و ئەویش بە پێوە رایگرت تا خەڵكى بیبینێت. ئەوان بە مسیحیان وت ئەى مەزن، ئەم ژنەمان لەكاتى تاوانى زینادا گرتووە و موسا لە كتێبى یاسا فەرمانى پێداوین كە ئەم جۆرە ژنانە ئەبێت بەردبارن بكرێن, تۆ چ دەڵێیت؟ بەڵام مەسیح… پێى وتن كە هەر كەسێك لە ئێوە بێگوناهە و گوناهى نەكردووە یەكەم بەردى تێبگرێت … هەركە گوێیان لەمە بوو… لە پیرترینیانەوە دەستیان پێكرد تا دواهەمین كەسیان چوونە دەرەوە. عیسا بە تەنیا لەگەڵ ژنەكە مایەوە كە بە پێوە وەستابوو. عیسا ئاوڕى دایەوە، جگە لە ژنەكە هیچكەسى نەبینى. عیسا سەرى هەڵبڕى و پێى وت: ئەى ژن ئەوان بۆ كوىَ چوون؟ هیچكەس تۆى مەحكوم نەكرد؟ ژنەش وەڵامى دایەوە نەخەیر گەورەم. عیسا وتى منیش تۆ مەحكوم ناكەم و بگەڕێوە و ئەوەندە بەدواى گوناهەوە مەبە.)
 هەربۆیە لەنێو مەسیحیەتدا سەرەتا بە دار و پۆشاك و شتى لەم بابەتە شێوەى مرۆڤێكیان دروست دەكرد و ئاگریان تێبەردەدا كە ئەمەش پێى دەوترا (جادوگەرى سوتێنەر). لە نێوان موسوڵمانانیش بۆنەیەكى لەم شێوەیە بە ناوى (بەردباران) هەیە. لەم بۆنەیەدا لەبرى ئەوەیكە لە قوماش و دار و پۆشاك، پەیكەرێ لە شەیتان دروست بكەن و ئاگرى تێبەردەن، سوود لە مرۆڤ وەردەگرن. موسوڵمانان ئەو ژنەى كە بە بڕواى ئەوان پەیڕەوى شەیتان دەكات و لەگەڵ پیاوێكى بیانى پەیوەندى سێكسی هەبووە، تا سینگى دەخەنە نێو چاڵێكەوە و دواتریش لە دەرەوە بەردى تێدەگرن تا بمرێت.
 بەردباران وەكو (جادوگەرى سوتێنەر) و (عومەر سوتان)ى شێعەكان و (هامان سوتان)، جۆرە جادویەكى تەقلیدیانەیە. لە بەردباراندا، لەبرى رۆڵى بێگیانى گایەك لەسەر دیوارى ئەشكەوتێ یا لەبرى بوكەڵەیەك، سوود لە جەستەى زیندووى ژنێكى داپۆشراو بە پارچە قوماشێكى سەربەستراو وەردەگرن. پیاوچاكەكان بە بەردبارانى ژنى زیناكار، بە شێوەیەكى ناهۆشیارانە، هیوادارن كە سروشت لاساییان بكاتەوە و گشت زیناكاران و شەیتان و هێزە ئەهریمەنیەكان لە ئاگرى كورەى خۆیدا بسوتێنىَ و لەنێویان بەرێت. ئەم سزایە بە كەمێك بەر لە داهاتنى مافى مرۆڤ و دانانى جاڕنامەى مافى گەردوونى و دروستبوونى نەتەوە یەكگرتوەكان و بوونە ئەندامى وڵاتان لەو رێكخراوەیەدا و ئیمزاكردنى جاڕنامەكە، زۆربەیان ئەم سزایەیان لابرد لە چوارچێوەى یاساكانى وڵاتەكانیان، بەڵام ئەمە وەنەبێت كە لە تەواوى ئەم وڵاتانەدا ئەم سزایە نەمابێت. لەو وڵاتانەى كە ترادسیۆن رۆڵى سەرەكى دەبینێت و مۆدێڕنە لە مۆخ و مێشك و هزرى گشتیدا نەیتوانیوە چەكەرە بكات و دیموكراسى و مافى مرۆڤ شتگەلێكن وەك ئامرازى بەدەسەڵاتگەیشتن، ئەم سزایە باشترین رێگاچارەیە بۆ سزادانى ئەو تاكانەى كە لە دەستوور و یاسا و عورف و نەریت لادەدەن. هەربۆیە لە وڵاتە ئیسلامییەكاندا، بەتایبەت ئەو وڵاتانەى كە غەرقن لە دیندا و نەیانتوانیوە شرۆڤەیەكى دیكە و نوێتر بۆ كتێبە ئاسمانییەكەیان بكەن، ئەم سزایە هەر ماوە و دەشمێنێتەوە. نمونەى ئەم وڵاتانەشمان زۆرن كە تاوەكوو نووسینى ئەم بابەتە ئەم یاسایەیان لانەبردووە و كارى پێدەكەن وەكوو نێجیریە كە (سەفیە حوسەین و ئامینە لوال) ئەم حوكمەیان بەسەردا سەپا و ئەفغانستان و سودان و عەرەبستانى سعوودى و ئەمارەتى یەكگرتووى عەربى و ئێرانیش كە وەك نموونەى دیار و نێزیك لە خۆمان باسى لێوە دەكەین.
 
 بەدباران لە رووى دەروونناسییەوە:
 بەردباران لەرووى دەرووناسییەوە جۆرىَ تۆڵەسەندنەوەى كوڕە لە دایكى بىَ وەفا، بەڵام ئەم كوڕە جەحێڵەى كە لە منداڵیدا عاشقى دایكى بووە و دەیهەوێت لەگەڵیدا بچێتە جێگاوە, كەچى ئەم عشقە یاساغە بە توندى سەركوت دەكەرێت و بە لایەلایە و لاواندنەوە، ئەم كوڕە جەحێڵە وەلاوە دەخرێت.
 لە ئەفراندنى ئەهریمەنى دایكى خەتابار, میكانیزمێكى دەروونى، واتە میكانیزمى دەرخستنى نەخشەو ئەهریمەن رۆڵێكى گەورەى هەیە. كوڕى جەحێڵ راڕاییە دەروونییەكانى خۆى و مەیلى بە كۆمەڵ و ئاوێزانبوونى لەگەڵ نامەحرەم (واتە باوانى مىَ) دەخاتە دەرەوە. لە روانگەى كوڕى جەحێڵەوە ئەوە ئەو نییە كە دەخوازێت لەگەڵ دایكى خۆیدا بخەوێت, بەڵكو ئەوە دایكى خەتاكارە كە مەبەستى فریودانى كوڕە بێگوناهەكەى هەیە. هەرژەندە كە "فرۆید" باس لەم تەنگەژەیەى نێَوان كوڕ و كچ دەكات سەبارەت بە دایك و باوكەكانیان و لە بەرامبەردا باس لەو گرىَ دەروونییە دەكات كە تووشى دەبن كە ئەو بە گرێى "ئۆدیب"ى ناودەبات. لێرەدا نامانەوێت زۆر رۆبچینە نێو ئەم باسەوە، بەڵام بە نمونەیەكى نێزیك لە كلتوورى كوردیەەوە دەهێنینەوە بۆ تێگەیشتنى خوێنەر. نموونەى كلاسیكى و دیارى ئەم میكانیزمە دەروونییە, چیرۆكى سیاوەشە لە شانامەى فارسیدا. لەم چیرۆكەدا عەشقى یاساغى سیاوەش سەبارەت بەدایكى وەك عەشقى شەهوەتاوى "سودابە"، (زڕدایكى سیاوەش) سەبارەت بە ئەوەى لێهاتووە. لەم قۆناغەدا دایك وەك عفرینەیەكى دیوسرتى لێدێت كە دەخوازێت كوڕە جەحێڵەكەى لەسەر رێگاى لابەرێت. لە سیستەمى زاڵمانەى باوكسالاریدا, سزاى دایكى خەتاكار مەرگە. ئەگەر نەگوترىَ وەك "رۆستەم" كە "سودابە"ى كوشت, دایكى گوناهبار سزا بدرێت, ئەوا دەبێت ژنێكى دیكە پەیدا بكرىَ كە لەگەڵ پیاوانى غەریب بچنە جێگاوە و لەبرى دایكى زیناكردووە بەردباران بكرێت.
 ئەو پیاوەى كە بەرەو لاى ژنى زیناكردوو بەرد دەهاوێت، لە راستیدا دایكى زیناكارى خۆى كە لەبرى وەڵامدانەوە بە عشقى پاكى كوڕەكەى، لەگەڵ باوكیدا خەوتووە, سزا دەدات. دیاردەى بەردباران لە روانگەى دەروونناسی لەو جێگایەوە, جۆرێكە لە دایككوژی. لەم بۆنە خوێناوییەدا, كوڕى جەحێڵ تۆڵە لە دایكى خۆى دەكاتەوە. زۆرجار لەبرى ئەوەیكە كوڕە دایكى بكوژىَ، رێگایەكى تر هەڵدەبژێرىَ ئەویش ئەوەیە كە لە كەسایەتى دایكیدا دەتوێتەوە و خۆى رۆڵى دایكى دەگێڕێت. بۆ ئەوەیكە نموونەیەك بەدەستەوە بدەین، باسى كەسایەتى "نۆرمەن بیتس" دەكەین لە فیلمى (روحى دەستكرد)ى "ئەلفرێد هیچكاك". لەم فیلمەدا كوڕێكى جەحێڵ لە هوتێلێكى رووخا و خراپ, لە شێوەى دایكى دەردێت. ئەو، ژنان دەكوژێت كە ئەو  وێنایان دەكات و دەخوازن راڕاى بكەن تا خیانەت بە عشقى دایكى خۆى بكات.
 

Previous
Next