نووسین له باره‌ی كتێبی كه‌سێكه‌وه، كه سیگار ده‌كێشێ …كارزان ڕه‌حمان
خوێندنه‌وه‌یه‌كه بۆ كتێبی (كه‌سێك له پشت ئه‌م په‌یڤانه سیگار ده‌كێشێ)ی ڕابه‌ر فاریق
كارزان ڕه‌حمان
كارتی كتێب ناسین:
كه‌سێك له پشت ئه‌م په‌یڤانه سیگار ده‌كێشێ- شیعر
نووسه‌ر: ڕابه‌ر فاریق
نه‌خشه‌ساز: لوقمان ڕه‌شیدی
چاپخانه: ڕۆژهه‌ڵات
چاپ: چاپی یه‌كه‌م، هه‌ولێر 2009.سه‌ره‌تا:
به‌شی هه‌ره زۆری ئه‌و ده‌قانه‌ی به كوردی نووسراون، به تایبه‌تیش ئه‌و كتێبانه‌ی له چه‌ند ساڵی ڕابردوودا بڵاو كراونه‌ته‌وه و كه‌وتوونه‌ته به‌رچاومانه‌وه، كتێبی وه‌هان، كه ناتوانن له ته‌نیا لایه‌نێكیشه‌وه سه‌رنجی خوێنه‌رانی به ئاگا ڕابكێشن، نه‌بوونی ده‌قی باشیش له نێو فه‌رهه‌نگی كوردیدا، كۆمه‌ڵێك هۆكاری بنیاتی و فه‌رهه‌نگی و درێژخایه‌نی بێ شووماری هه‌ن، به‌ڵام پێویست به‌وه ناكات لێره‌دا تیشك بخه‌ینه سه‌ر ئه‌و بۆشایی و كه‌لێنانه‌ی ئه‌ده‌ب دروستی كردوون و به قه‌یرانه‌كانی خوێنه‌رانی خۆی كه‌متر كردووه‌ته‌وه. به بۆچوونی من، هه‌رگیز كێشه ئه‌وه نییه كه زۆربه‌ی كتێبه‌كان كرێتن، به‌ڵكوو كێشه‌ی جه‌وهه‌ری له هه‌مبه‌ر پرسێكی وه‌هادا، ده‌كرێت به‌شێك له‌م خاڵانه‌ی خواره‌وه بێت:
1- خوێندنه‌وه‌ی كتێبی قه‌به و كرێت و ستایشكردنی.
2- وه ده‌نگنه‌هاتنی ڕه‌خنه‌كاران و بێده‌نگبوونی نێوه‌ندی ئه‌ده‌بی و فه‌رهه‌نگیی میلله‌ت.
3- سستبوونی پرۆسه‌ی خوێندنه‌وه و ته‌شه‌نه‌كردنی په‌تای نووسینی ساكار، له په‌نای ئه‌و ساكارییه‌شه‌وه به‌رزبوونه‌وه‌ی تیراژی كتێبه‌كان، به شێوه‌یه‌ك كه ته‌سه‌وور ناكرێت و نا پێویسته.
4- گرنگیدانی ده‌زگا ڕاگه‌یاندن و ڕێكلامییه‌كانی وه‌ك: هه‌ر یه‌كێك له –ته‌له‌فزیۆن، سه‌ته‌لایت و ڕۆژنامه و گۆڤار و سایت و وێبڵاگه‌كان- به‌و جۆره كتێبانه.
5- ماهیه‌تدان و ڕه‌وایه‌تیدان به ڕه‌وتی ئاوه‌ها.
6- درێژه‌پێدانی له لایه‌ن گه‌نجان و "به ئه‌زموونـ"ـه‌كانه‌وه.
كۆمه‌ڵێك هۆكاری تریش هه‌ن، به‌ڵام ئه‌وه‌ی لێره‌دا من مه‌به‌ستمه، ته‌نیا ئه‌ده‌بی كوردییه، هه‌روه‌ها له نێو ئه‌ده‌بی كوردیشدا ته‌نیا ڕه‌هه‌ندێكی ئه‌و باسه‌یه، كه ته‌واو بووه‌ته سه‌رچاوه و په‌لوپۆی هاوێشتووه، به تایبه‌تیش له دوای ڕٍاپه‌ڕینه‌وه، كه كۆمه‌ڵێك قه‌ڵه‌م به پاساوی مۆدێرننووسین و پۆستمۆدێرنه و شیعری سیمبۆلی و سوریالی و دادایی و كۆمه‌ڵێكی تر، ده‌یانه‌وێ خوێنه‌ری وشیار فریو بده‌ن و به‌ره‌و ئاقاری وه‌ها به كێشی بكه‌ن، كه ئه‌مجۆره نووسینه‌ی ئه‌و نووسه‌ره ڕۆتینینووسانه نه پێوه‌ندیی به پرۆسه‌ی نووسینی به‌رپرسیارانه‌وه هه‌یه، نه ئه‌و ئاقارانه‌ش كه ده‌توانن پێوه‌ندیی ئاگاییانه و بنه‌مایی له‌گه‌ڵ خوێنه‌ر، یا نووسه‌ردا بگرن.
له میلله‌تێكدا كه قه‌ڵه‌می باش كه‌م بن، هه‌ڵبه‌ته نووسینی باشیش كه‌م ده‌بن، نه‌ك كتێب، كه كتێب له مه‌عریفه و شاره‌زایی و ڕامانی ورد و خوێندنه‌وه‌ی چه‌ندڕه‌هه‌ندییه‌وه دروست ده‌بێت. به ده‌گمه‌ن ده‌بینین ئه‌و جۆره ده‌قانه‌ی به مردوویی له دایك ده‌بن، ئه‌فسوون و جوانیی له ماهیه‌تی خۆیاندا بشارنه‌وه و خوێنه‌ر (هه‌ر هیچ نه‌بێت) به ڕه‌هه‌ندێكیان سه‌رسام و كاریگه‌ر بكه‌ن.
كتێبی باش، له نێو فه‌رهه‌نگی هه‌ژاردا بێده‌نگیی له به‌رانبه‌ردا ده‌نوێنرێت و هه‌وڵی تێپه‌ڕاندنی به شێوه‌یه‌كی وه‌ها ده‌درێت، كه خوێنه‌ران –به گشتی– نه‌یبینن، ئه‌مه‌ش ده‌بێته هۆكاری ئه‌وه‌ی نووسه‌ر، به تایبه‌ت له كۆمه‌ڵگه‌ی كورده‌واریدا، هه‌م بێ تاقه‌ت ببێت له درێژه‌كێشانی پرۆسه‌ی نووسین، هه‌میش له‌و نێوه‌نده ئه‌ده‌بی و ڕۆشنبیرییه‌ی، كه له كن من نێوه‌ندی ئه‌ده‌بی و ڕۆشنبیریی نییه، پتر دوور بكه‌ونه‌وه و پتریش له بڵاوكردنه‌وه‌ی ده‌قی ئه‌فرێنه‌رانه‌شیانن خۆیان به دوور بگرن.نێوه‌ڕۆك:
ئه‌و كتێبه‌ی به‌رده‌ستمان، واتا <كه‌سێك له پشت ئه‌م په‌یڤانه سیگار ده‌كێشێ>ی (ڕابه‌ر فاریق) له‌و كتێبانه‌یه كه له ماوه‌ی ڕابردوودا چاپ بووه و تا ئێسته ته‌نیا گوتارێكیشم له باره‌یه‌وه نه‌دیوه كه نووسرابێت و بڵاو بووبێته‌وه، ته‌نانه‌ت گوتاری ڕه‌خنه‌ییش، كه ببێت به هۆكاری ئه‌وه‌ی ڕێگه‌ی داهاتووی نووسه‌ر ڕۆشنتر بكات. هه‌ڵبه‌ته كتێبی جوان، جا له هه‌ر بوارێكدا بێت، هه‌رگیز پێویستی به‌وه نییه ستایشنامه‌ی بۆ بنووسرێت، به‌ڵكوو ئه‌وه ئیشی ڕه‌خنه‌كار و نووسه‌رانه، كه تیشكی ڕوانگه‌كانیان بۆ سه‌ر لایه‌نه تاریك و ڕۆشنه‌كانی ده‌قه‌كه بگوێزنه‌وه و به وردی و له چه‌ندین ڕه‌هه‌نده‌وه بۆچوونی خۆیانی له باره‌وه بنووسن.
لێره‌وه ده‌كرێت بێژین: له په‌نای ده‌ق و په‌رتووكه خراپه نه‌خوێندراوه‌كانیشه‌وه، چه‌ند ساڵ جارێك، ئه‌ویش به ده‌گمه‌ن، كتێبێكی باش، یان چه‌ند ده‌قی شاعیرێك بڵاو ده‌بنه‌وه، به‌ڵام چونكه هێشتا ڕه‌خنه له نێو فه‌رهه‌نگی ئێمه‌دا ئاماده‌یی نییه، بۆیه ئه‌و ده‌قه باشانه‌ش وه‌ك چه‌ندین ده‌قی بێشووماری تری جوانی ساڵانی ڕابردوو، به‌ره‌وڕووی نه‌خوێندنه‌وه و بزربوون و خۆ لێ نه‌بانكردن و فه‌رامۆشیی بوونه‌ته‌وه، فه‌رامۆشكردنی ده‌قی جوانیش لێره‌دا ناوونیشانی كتێبێكی (به‌ڕۆژ ئاكره‌یی)م وه بیر ده‌هێنێته‌وه، كه به‌ڕۆژ ئاكره‌یی له‌و كتێبه‌یدا پێی وایه <فه‌رامۆشیی، نازناوی مه‌رگه> (1)، له پشت ئه‌م ناوونیشانه‌دا ده‌توانین به شوێن ئه‌و مه‌به‌سته‌وه بین كه هه‌م خۆی نواندووه، هه‌میش ئێمه مه‌به‌ستمانه، خۆ ده‌كرێت له ڕه‌هه‌ندی تریشه‌وه لێی بڕوانرێ و لێكدانه‌وه‌ی بۆ بكرێت: كاتێك ده‌ق ناخوێندرێته‌وه و ڕووبه‌ڕووی فه‌رامۆشیی ده‌بێته‌وه، ئه‌گه‌ر بۆ زه‌مه‌نێكی دیاریكراویش بێت، پۆشاكی مه‌رگی خۆی ده‌پۆشێت و جوانییه‌كانی له لایه‌ن كه‌سانی تره‌وه ده‌گوێزرێنه‌وه و به‌كارده‌هێنرێنه‌وه، كه ده‌قیش به‌ره‌وڕووی وه‌ها دیارده‌یه‌كی ناشیرین بووه‌وه، له ئه‌نجامدا ئه‌و ڕه‌نگانه‌ی له نێو خۆیدا هه‌ڵیگرتوون و به وشه و ده‌ربڕینه‌كانیه‌وه پارێزگاریی لێ كردوون، ون ده‌بن و بۆ هه‌میشه‌ش وه‌ها ده‌مێننه‌وه.
ئێمه لێره‌دا هه‌وڵده‌ده‌ین به كورتی خوێندنه‌وه‌یه‌ك بۆ كتێبی <كه‌سێك له پشت ئه‌م په‌یڤانه سیگار ده‌كێشێ>ی ڕابه‌ر فاریق بكه‌ین. ئه‌وه‌ی له‌م كتێبه‌دا ده‌یبینین (13) ده‌قی شیعرین، كه دوا به دوای خوێندنه‌وه‌یان بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت ئه‌م كتێبه شیعرییه به جۆرێك له جۆره‌كان هه‌وڵێكی جددییه، له هه‌مانكاتیشدا جیاواز له شیعر و ئه‌زموونه‌كانی ته‌نانه‌ت نه‌وه‌ده‌كان خۆی نواندووه، ئه‌مه‌ش كاتێك ده‌رده‌كه‌وێت، كه به وردی سه‌رنج له وێنه و زمان و ده‌ربڕین و ته‌كنیك و فۆرمی شیعره‌كان بده‌ین و هه‌ندێك له كۆده‌كانیش بكه‌ینه‌وه، هه‌ڵبه‌ته له ڕوانگه‌ی خۆمانه‌وه.
كۆمه‌ڵێك هۆكار وه‌هایان له ئێمه كردووه خوێندنه‌وه بۆ ئه‌م كتێبه بكه‌ین، یه‌كێكیان ئه‌وه‌یه كه جیاوازیی ڕوانین سه‌رنجی ڕاكێشاین، كه ده‌توانین بڵێین ڕوانین له هه‌ر شتێك، پێشتر له شیعری كوردیدا وه‌كوو هه‌بوون نییه، به‌ڵكوو ئه‌وه‌ی هه‌یه ته‌ماشاكردنه‌وه‌یه، واتا دیتنه‌كان له چاوی تاكه‌كه‌س خۆیانه‌وه سه‌رچاوه ناگرن، به‌ڵكو كه‌ره‌سه‌ی ئاماده‌كراون و خوێنه‌ری وشیاریش پێویستی به‌و كه‌ره‌سه چه‌ندپاته‌ییانه نییه. كۆمه‌ڵێك هۆكاری بنه‌ڕه‌تی هه‌ن كه ده‌بنه پاڵپشتی خوێنه‌ر، بۆ ئه‌وه‌ی شیعر بخوێنێته‌وه و له هه‌ندێك زه‌مه‌ن و حاڵه‌تدا له قسه‌ی ڕۆژانه دوور بكه‌وێته‌وه، به‌ڵام ئایا ئه‌مه ده‌بێته هۆی ئه‌وه‌ی به‌رده‌وام له‌به‌ر ئه‌م پاساوی دووركه‌وتنه‌وه له قسه‌ی ڕووت شیعر بخوێنینه‌وه، چونكه شیعر له‌وه قووڵتره به ته‌نیا له ڕه‌هه‌ندێكه‌وه به‌ره‌و لای خۆی په‌لكێشمان بكات. وه‌كچۆن ناسنامه و تایبه‌تمه‌ندیی شیعری، هه‌رگیز له ڕێگه‌ی چه‌ندێتییه‌وه ده‌سته‌به‌ر ناكرێ، ئاوه‌هاش شاعیری جیاواز و به ئاگا ناتوانێت به نووسینه‌وه‌ی چۆنێتیی دیته‌كانی پێش خۆیه‌وه سه‌رقاڵ بێت، به‌ڵكوو به‌دوای ڕوانگه و ستایل و ته‌كنیك و فۆرم و ێنه‌ی وه‌هاوه ده‌بێت، كه ده‌توانن ببنه پته‌وتركردنی بنیات قۆناخه‌كانی ئه‌زموونی شیعریی شاعیره‌كه.
له‌م كتێبه‌ی (ڕابه‌ر فاریق)دا زۆرترین پانتایی وه به‌ر واقیع كه‌وتووه -به لاتانه‌وه شتێكی سه‌یر نه‌بێت، چونكه مه‌به‌ستم ئه‌و شێوه‌یه‌ی واقیع نییه هه‌موان ده‌یومانه، به‌ڵكو له‌وێوه ده‌دوێم كه تاكی شاعیر مه‌به‌ستیه‌تی، یان لێی ده‌ڕوانێت-، ئه‌و واقیعه تاڵه‌ی به‌رده‌وام كۆمه‌ڵێك شت له به‌رده‌م مرۆڤدا وه‌كو تابوو نیشان ده‌دات، شیعریش وه‌ك هه‌ر ژانرێكی تر ده‌یه‌وێ له ڕه‌هه‌نده‌كانی واقیع (هه‌ڵبه‌ته له چه‌ند ڕه‌هه‌ندێكه‌وه، نه‌ك له هه‌موان، ئه‌مه‌ش وه‌كو وه‌زیفه نییه) خه‌یاڵ به‌رهه‌م بهێنێت و به‌ره‌وڕووی چه‌ند لایه‌نێكی جوانی خۆیمان بكاته‌وه. ئه‌گه‌ر ئه‌م بۆچوونه‌ی سه‌ره‌وه وه‌ك تیۆرییه‌ك (تیۆریی خۆیه‌تی) سه‌یر بكه‌ین، یان به‌وه‌وه بیبه‌ستینه‌وه، ده‌بینین له‌سه‌ر ده‌ستی ڕۆمانسییه‌كانه‌وه په‌ره‌ی سه‌ندووه و كه‌سێتی و كارئه‌كته‌ری یه‌كه‌میش له وه‌ها حاڵه‌تێك و له وه‌ها ئه‌زموونێكیشدا شاعیر خۆیه‌تی، كه ده‌بێته خاوه‌ن قسه و ڕوانین و دونیابینیی خۆی.
له (گوننار ئێكێلۆفـ)ـیان پرسی: "بۆ بیۆگرافیای ژیانی خۆت نانووسیته‌وه؟"، ئه‌ویش له وه‌ڵامدا گوتی: "من له شیعردا ژیانی خۆمم گێڕاوه‌ته‌وه" (2). كاتێك له‌م ڕسته‌یه‌ی (گوننار ئێكێلۆف)ی شاعیری ئه‌فرێنه‌ر ورد ده‌بینه‌وه، بۆمان ده‌رده‌كه‌وێ سه‌روكاری شاعیر، پێش هه‌ر شتێك له‌گه‌ڵ واقیعه، هاوكاتیش ده‌یه‌وێ له وه‌ها ده‌ریچه‌یه‌كه‌وه بوونی خۆی و ڕوانینی خۆی و جیاوازیی خۆی وێنا بكات و له هه‌مبه‌ر ده‌وروبه‌ردا و ژیانی ڕۆتینیی ئه‌وانی تردا، ژیان و ئه‌زموونی ئه‌و ژیانه له ڕێگه‌ی شیعره‌وه بگێڕێته‌وه، به‌ڵام به پاڵپشتیی فه‌نتازیا و سیمبۆل.
<چونكه ئافره‌تێكم ده‌ست نه‌كه‌وت
تا له‌گه‌ڵیدا بخه‌وم
ناچار
چه‌ند ڕۆمانێكم كڕی
له نێویاندا چه‌ند پاڵه‌وانێكی ئافره‌تم دۆزییه‌وه
هه‌موویانم هێنایه ژووره‌كه‌م
به‌یانییه‌ك چووم بۆ بازاڕ
كه هاتمه‌وه
دایكم هه‌موویانی خستبووه‌وه شوێنی خۆیان> ل157.
له شێوه و شیكڵه بنه‌ڕه‌تییه‌كاندا ئێمه ئه‌زموونه‌كانمان به هۆی هه‌سته‌كانمانه‌وه وه‌رده‌گرین و ده‌یانناسینه‌وه و ئێستیان له سه‌ر ده‌كه‌ین، به‌ڵام ئه‌نجامی ئه‌م وه‌رگرتن و ناسینه‌وه و ئێستكردنه، به بێ كه‌ڵه‌كه‌بوونی كاریگه‌رییه نه‌ستییه‌كان، مه‌حاڵ ده‌كه‌وێته‌وه، بۆیه كه شاعیرێك ده‌یه‌وێ (بۆ نموونه) له ئه‌زموونی ژیانی خۆیدا ڕۆژێكی به‌هار بگوازێته‌وه بۆ نێو پڕۆسه‌ی نووسینیه‌وه، ده‌بێ چه‌پكێك له كاریگه‌رییه نه‌ستییه‌كانی خۆی پێشكێش بكات و زمانیشی له ئاسته ئاساییه‌كه‌ی زمان چڕتر و پاراوتر بێت، له هه‌مانكاتیشدا كۆمه‌ڵێك وێنه‌ی زۆرتر له خۆ بگرێت. كه‌واته، ده‌كرێت وێنه‌ی شیعریی وه‌ك پێشكێشكردنی ئه‌زموونی هه‌ستی، به هۆی زمانه‌وه پێناسه بكرێت.
لێره‌دا هه‌ندێك نموونه‌ی شیعریی له كتێبه‌كه‌ی ناوبراو، واته <كه‌سێك له پشت ئه‌م په‌یڤانه سیگار ده‌كێشێ>وه وه‌رده‌گرین:
<ئینجانه‌كه شكا
قه‌دی من و
دڵی تۆش
هه‌روه‌ها!> ل148هه‌روه‌ها:
<له په‌نای به‌ردێكدا
كلووی به‌فر به‌جێماوه
وه‌ك ماچی تۆ
به لێومه‌وه.> ل146.هه‌روه‌ها:
<وه‌ك دوا قه‌تره‌ی ئاو
به ته‌وێڵته‌وه وشك ده‌بم… > ل11.
ده‌توانرێ بگوترێ ئه‌م چه‌ند پارچه شیعر و شیعره كورتانه له هه‌مبه‌ر عه‌شقه‌وه ئێستیان كردووه. كاتێك مرۆڤ عاشقه، هه‌موو شته‌كان له‌به‌رچاویدا جوان خۆیان ده‌نوێنن و وردترین شته‌كانیش خۆیان نیشان ده‌ده‌ن و بایه‌خ په‌یدا ده‌كه‌ن. یه‌كێك له‌و لایه‌نانه‌ی له‌م چه‌ند كورته/ چارچه شیعرانه‌ی سه‌ره‌وه‌دا سه‌رنجی ئێمه‌یان به لای خۆیانه‌وه ڕاكێشاوه، ئه‌وه‌یه كه له ڕووی ده‌ربڕینه‌وه شیعره‌كان خۆیان له شیعری ئه‌مڕۆ به دوور گرتووه (به شێوه‌ی ناڕاسته‌وخۆ)، ئه‌مه‌ش له كاتێكدا ده‌ڵێین كه ئه‌م ده‌قه كورتانه باس له عه‌شق ده‌كه‌ن، به‌بێ ئه‌وه‌ی ده‌سته‌واژه‌ی "عه‌شق"یش له نێویاندا به‌دی بكرێت، یان له خۆیانه‌وه بیپێچن. ئه‌م جۆره‌ی ده‌ربڕین و نووسینه، له ڕه‌هه‌ندێكه‌وه ده‌مانباته لای ڕۆمانه‌كانی خۆزێ ساراماگۆ، به تایبه‌ت ڕۆمانی <گه‌ڕان به‌دوای دوورگه‌ی نه‌دۆزراوه‌دا> (3)دا، ڕه‌نگه خودی شاعیر له‌م ئه‌زموونه‌یدا سوودی له چۆنێتیی ده‌ربڕین و ڕوانینه‌كانی خۆزێ ساراماگۆوه، وه‌رگرتبێت. ڕوونی و شه‌فافیی هه‌ر وێنه‌یه‌ك له‌م پارچه/ كورته شیعرانه‌ی سه‌ره‌وه‌دا، ته‌نیا پێوه‌ندیی به ئاستی دیاربوونیانه‌وه نییه، به‌ڵكو له هه‌مانكاتدا بۆ ئه‌وه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه شاعیر تا چ ئاستێك سوودی له ورده‌كارییه كاریگه‌ره‌كانه‌وه وه‌رگرتووه.
ئه‌ركی شاعیر كه‌شفی به‌رده‌وامه له نێو زماندا، هه‌روه‌ها داتاشینی وشه و وێنا و كه‌ره‌سه ڕووت و به‌كارهێنراوه‌كانه، به ڕه‌نده‌ی زمانه‌وه. ئه‌و (واتا شاعیر) به‌رده‌وام به دوای دۆزینه‌وه‌ی ماناكانی پشت و پێش و ته‌نیشته‌كان و لایه‌نه نادیاره‌كانی ئه‌و وشانه‌وه‌یه، كه به هۆی ئه‌و نهێنییه‌ی وشه‌كان له نادیاره‌وه له‌گه‌ڵ یه‌كتریدا هه‌یانه و (ئه‌و) ده‌یه‌وێ بیاندۆزێته‌وه و ئه‌زموونی خۆی له پاڵیاندا به‌ره‌و گه‌شه‌كردنی پتر ببات، ئه‌مه‌ش له كاتێكدایه كه هه‌مان ئه‌و وشانه ده‌كه‌ونه ته‌نیشت یه‌كترییه‌وه و ماناگه‌لێكی سه‌رسووڕهێنه‌ر و ئه‌فسووناوی ده‌خوڵقێنن.
زۆر كه‌س به هه‌ڵه له‌و باوه‌ڕه‌دان كه شاعیر به‌رده‌وام به‌دوای وشه‌ی جوان و به شكۆدا ده‌گه‌ڕێت، له بارێكدا ئه‌و شته‌ی شاعیر به‌دوایدا وێڵه، به ماناترین وشه‌یه:
<له باتی چڵم
وشه‌م له كه‌پووت ده‌رهێنا> ل124.هه‌روه‌ها:
<وه‌ختێك پانتۆڵ لێ ده‌خوڕم
گۆره‌وییه‌كه‌م ده‌كه‌وێته كه‌ڵكه‌ڵه‌ی خۆكوشتنه‌وه> ل154.هه‌روه‌ها:
<"دڵی خۆم ده‌ده‌مه‌وه!"
به "قسه‌ی خۆش"
به "یار"/ به "خۆم "
– ئاهـ/ ئه‌م دڵـه بوو به چی؟> ل166.ئه‌نجام:
ده‌توانین كتێبی <كه‌سێك له پشت ئه‌م په‌یڤانه سیگار ده‌كێشێ> وه‌ك ئه‌زموونێكی شیعریی جیاواز ته‌ماشا بكه‌ین، ئه‌م ده‌ربڕینه‌شمان پشت به خودی ده‌قه‌كان ده‌به‌ستێت، واتا له‌وێوه سه‌رچاوه‌ی گرتووه. ئه‌م ده‌قانه له مافوورێك ده‌كه‌ن كه كۆمه‌ڵێك نه‌خش و نیگار و ڕه‌نگوبۆی جیاوازیان له خۆ گرتبێت. ئێمه له سه‌ره‌وه‌دا به كورتی خوێندنه‌وه‌مان بۆ چه‌ند كورته/ پارچه شیعرێكی كتێبه‌كه كرد، كه ده‌كرێ بێژین ئه‌مه نه‌ك ته‌نیا به‌س نییه، به‌ڵكو پێویسته له چه‌ندین ڕوانگه و دید و ڕه‌هه‌ندی تره‌وه لێی بڕوانین و وردتریش له سه‌ری بوه‌ستین. ئه‌وه‌ی له‌مه‌ش پێویستتره، ئه‌وه‌یه كه ڕه‌خنه‌كار و شاعیران و نووسه‌رانی تر له هه‌مبه‌ر ئه‌و كتێبه‌دا هه‌ڵوێسته‌ی خۆیان بكه‌ن، به تایبه‌ت ئه‌و كه‌سانه‌ی چێژی لێ وه‌رده‌گرن و پێیان وایه ئه‌م ده‌قانه ده‌روازه‌ی تریان به ڕووی شیعری هاوچه‌رخی كوردی دا كردووه‌ته‌وه.
به‌شی زۆری شیعره‌كان، بێجگه له هه‌ندێك له پارچه‌كانی ده‌قی <ڕه‌نگه‌كان دامه‌گیرسێنه، له سووتان گه‌ڕاومه‌ته‌وه ل140 تا ل158>، واتا: پارچه‌ی ژماره (13) و پارچه‌ی ژماره (15)، كه له ڕوانگه‌ی منه‌وه لاوازن، لێره‌دا له‌و ڕه‌هه‌نده ده‌دوێم، كه ئه‌و دوو پارچانه خوێنه‌ر ناوه‌ستێنن و ناتوانن تووشی بیركردنه‌وه و ڕامانمان بكه‌ن، هه‌روه‌تریش تروسكایییه‌كی كه‌می خه‌یاڵیان تێدا ده‌بینرێت، ناكرێ شیعری ئه‌فرێنراویش به‌ده‌ر بێت له‌م لایه‌نه پێویستانه، كه ده‌قی هاوچه‌رخ له خۆیه‌وه ده‌یانپێچێت. به‌ڵام ناكرێت و نابێت، به‌م پاساوانه كتێبه‌كه نه‌خوێنینه‌وه، به‌ڵكو وه‌ك پێشتر ئاماژه‌م بۆ كرد، پێویسته هه‌موو ده‌قه‌كان به وردی بخوێندرێنه‌وه. بێجگه له‌مانه‌ش، شیعری <ده‌ستم پێیه>، له ڕوانگه‌ی منه‌وه ئه‌م ده‌قه له لایه‌نی ته‌كنیكه‌وه كه‌وتووه‌ته ژێر كاریگه‌ریی ده‌قه‌كانی (به‌ڕۆژ ئاكره‌یی)، به تایبه‌تیش كتێبی <به ته‌ما بووم له ته‌م بدوێم> (4).
جیا له‌مانه‌ی سه‌روه، هه‌موو شیعره‌كانی نێو كتێبی <كه‌سێك له پشت ئه‌م په‌یڤانه سیگار ده‌كێشێ>، هه‌م له ڕووی زمان، هه‌میش له ڕووه‌كانی وێنه و ته‌كنیك و فۆرمه‌وه تایبه‌تمه‌ندیی خۆیان هه‌یه، ئه‌مانه‌ش وا ده‌كه‌ن شیعری هاوچه‌رخی كوردی ڕوو له ئاقاری تر بكات، گه‌نجانیش لێره به‌دوا ئیش له نێو شیعری پێش خۆیاندا نه‌كه‌ن، به‌ڵكو به نێو ناخ و خه‌ون و خه‌یاڵه‌كانیاندا شۆڕببنه‌وه. له باره‌ی ڕه‌هه‌ندێكی تری كتێبه‌كه‌وه، كه نێوه‌ڕۆكه، پێمان وایه، به‌شی هه‌ره زۆری شیعره‌كانی نێو ئه‌م كتێبه، به شێوه‌یه‌كی گشتی ئیش له نێو هه‌ر یه‌كێك له چه‌مكه‌كانی "ڕه‌شبینی" و "ته‌نیایی" و "ترس" و "بوون"، به شێوه‌ی تر ده‌كه‌ن، خوێنه‌ریش ڕاسته‌وخۆ و نا ڕاسته‌وخۆ هه‌ست به وجوود و چۆنێتیی به‌كارهێنانه‌كانیان ده‌كات، ته‌نانه‌ت له هه‌ندێك حاڵه‌تدا ڕه‌شبینی ده‌گاته ئه‌و ئاسته‌ی خودی خوێنه‌ر له هه‌مبه‌ر ئه‌و دۆخ و ڕه‌وته‌ی ژیانی ئێستای كورد پێیدا تێده‌په‌ڕێت، ڕه‌شبینتر بكات، بێگومان ئه‌مه‌ش له (نائاگایی)ییه‌وه، له (خود)ه‌وه سه‌رچاوه ده‌گرێ. ئه‌وه‌ی باسمان كرد، له داهاتوودا بۆ شاعیر وه‌ك زیندان وایه، ده‌شێ قوتاربوون له‌و زیندانه شاعیر به‌ره‌و ئه‌فراندن ببات، مانه‌وه‌شی به‌ره‌و پووكانه‌وه‌ی هێز و توانسته‌كانی ده‌رخا. له‌دوای ئه‌م كتێبه‌شه‌وه، پێویسته ڕابه‌ر بوه‌ستێت (ناڵێم نه‌نووسێت)، وه‌ستان له بڵاوكردنه‌وه‌ی شیعر، ئه‌مه‌ش بۆ ئه‌وه‌یه تا له دواتردا بتوانێت ڕه‌هه‌ندی تر بدۆزێته‌وه. ئه‌وه‌ی ماوه‌ته‌وه بیڵێم، ئه‌وه‌یه كه له پاڵ (ڕابه‌ر فاریق)دا، چه‌ند ده‌نگێكی تریش هه‌ن، كه جوان ده‌نووسن و له چه‌ند ساڵی تری داهاتووشدا ده‌توانین پتر هه‌ست به جیاوازیی ئه‌و ده‌نگه شیعرییانه بكه‌ین.په‌راوێزه‌كان:
1- كتێبێكی به‌ڕۆژ ئاكره‌یی-یه. زنجیره‌ی كتێبی (گوڵان). ساڵی 1998.
2- كتێبێكی ڕزگار شێخانی-یه. له بڵاوكراوه‌كانی زنجیره‌ی كتێبی (ڕه‌خنه‌ی چاودێر) ساڵی 2009.
3- كتێبێكی خۆزێ ساراماگۆ-یه. وه‌رگێڕانی له فارسییه‌وه: مه‌ریوان هه‌ڵه‌بجه‌یی. له بڵاوكراوه‌كانی زنجیره‌ی كتێبی (ڕه‌خنه‌ی چاودێر). ساڵی 2008.
4- كتێبێكی به‌ڕۆژ ئاكره‌یی-یه. زنجیره‌ی كتێبی (گوڵان). ساڵی 2000.تێبینی: وێنه‌ی نووسه‌ر له سایتی (ده‌نگه‌كانـ)ـه‌وه وه‌رگیراوه.
