Skip to Content

Friday, March 29th, 2024
قسه‌یه‌كی كه‌م له‌سه‌ر رۆمانی جه‌مشیدخانی مامم ….

قسه‌یه‌كی كه‌م له‌سه‌ر رۆمانی جه‌مشیدخانی مامم ….

Closed
by November 28, 2010 ئەدەب

قسه‌یه‌كی كه‌م له‌سه‌ر رۆمانی
” جه‌مشیدخانی مامم كه‌ هه‌میشه‌ با له‌گه‌ڵ خۆی ده‌یبرد ” ی
به‌ختیارعه‌لی

شیركۆشه‌ریف/كه‌ركوك

بۆئه‌وه‌ی خاوه‌ن ئه‌ده‌بێكی راسته‌قینه‌ی به‌پێزو ده‌وڵه‌مه‌ندبین ، بۆئه‌وه‌ی به‌ویژدانێكی زیندوه‌وه‌ په‌رۆشی ژیانێكی ئه‌ده‌بی مۆدیرن بین و خۆمان له‌نه‌ریت پارێزی دووربخه‌ینه‌وه‌ ، ئه‌وه‌ ده‌بێت مامه‌ڵه‌یه‌كی ته‌ندروستانه‌ له‌گه‌ڵ ده‌قه‌ ئه‌ده‌بیه‌كاندا بكه‌ین و به‌ئاراسته‌یه‌كی سه‌رده‌میانه‌ هه‌وڵی راڤه‌كردن و لێكتێگه‌یشتنیان بده‌ین ، یان هیچ نه‌بێت گه‌شه‌یه‌كی ناوازه‌مان له‌بواری فیكرومه‌عریفه‌و دونیای رۆشنبیریی و ته‌واوی زانسته‌مرۆییه‌كان كردبێت و له‌ده‌رئه‌نجانمدا به‌كۆمه‌ڵێك چه‌مك و زاراوه‌ی ئه‌ده‌بی و تیۆری گیرسابیتینه‌وه‌ ، واتا بێ بوونی باگراوندێكی رۆشنبیریی فره‌ره‌هه‌ندو فره‌ ئاراسته‌ ناتوانین ئه‌ده‌بێكی ناوازه‌و كولتورێكی جوان به‌رهه‌م بێنین كه‌دۆستی هه‌میشه‌یی پرسه‌ ئینسانیه‌كان و ئه‌وشته‌ جوان و جاویدانه‌ بێت كه‌ له‌ژیاندا زۆر به‌نهێنی ماونه‌ته‌وه‌ ، یاله‌سیاقی هه‌ندێ شوین وزه‌مه‌ندا به‌بێده‌نگی و فه‌رامۆش كراوی تێپه‌ڕیون ، واتا ئه‌ده‌بێك له‌توانای دایا روبه‌ڕووی ته‌حه‌دا قورسه‌كانی سه‌رده‌م بوه‌ستێته‌وه‌ و شه‌ڕو ململانێ تونده‌كانی ناو دونیای سیاسه‌ت بكات .
تائێره‌ به‌سه‌ گه‌ربمانه‌وه‌ێ هانی ئه‌ده‌ب دۆستان بده‌ین له‌جیهانی ئه‌ده‌بیدا به‌ئارامی په‌یوه‌ست بن به‌كات و شوێنێكه‌وه‌ كه‌لێوان لێوه‌ له‌ ئه‌مه‌ك و راستگۆیی و وه‌فاداریی ، له‌بوونی ئه‌و په‌یوه‌ندیه‌ مرۆیانه‌ی ناو ده‌قی ئه‌ده‌بی رابمێنن و به‌دوای شتێكدا بگه‌ڕێن كه‌ له‌ژیانی ئاسایی خۆیاندا ونیان كردووه‌ ، تێكه‌ڵ به‌جیهانێك بن كه‌ ئه‌ده‌ب و رۆشنبیرییی بۆ خودی ئه‌دیب و رۆشنبیر قوڵتر ده‌كاته‌وه‌ .
بۆیه‌ ده‌بینین هیچ ئه‌زموونێكی ئه‌ده‌بی نیه‌ تاسه‌ر به‌رده‌وامبێت و به‌نه‌مری بمێنێته‌وه‌ گه‌رحیسابێكی ورد بۆ كێشه‌ و ماناوجودیه‌كانی مرۆڤ نه‌كات ، گه‌ر نه‌توانێت له‌چوارچێوه‌ی خه‌یاڵ و فه‌نتازیا و گه‌مه‌ی زمان و ئه‌و سیاقه‌ ئه‌ده‌بیه‌ی كاری تێدا ده‌كات ، رسته‌ و په‌رگرافی فیكریی و فه‌لسه‌فی دابهێنێت ، گه‌ر بۆ ئه‌و شوێنه‌ناكۆتایانه‌ نه‌ڕوات كه‌ رووداه‌وه‌كان له‌نێو ئاماژه‌و ماناو مه‌جاز و خواستراودا به‌یه‌كه‌وه‌ گرێده‌دات .
لێره‌وه‌ گرنگی ده‌قی ئه‌ده‌بی له‌وه‌دایه‌ خه‌یاڵ و واقیع ئاوێته‌ی یه‌كتر بكات ونه‌به‌ڵێت هیچیان تارماییه‌كی قورس و تاریك بن به‌سه‌ر ئه‌وی تریانه‌وه‌،  یانی چێژو مۆسیقا و ئیستاتیكا و سیحری زمان و تارمایی فه‌نتازیا پێكڕا بكاته‌ به‌شێك له‌حیكایه‌ت و گێڕانه‌وه‌ ، واتا ئه‌ده‌بێك  نائاگایانه‌ پرۆسه‌ی نووسین تێیدا به‌ڕێوه‌ ده‌چێت و هاوتا له‌گه‌ڵ نه‌ستی مرۆڤ پاڵه‌په‌ستۆی ده‌روونیش دروست ده‌كات .
من زۆر حه‌زم ده‌كرد ئه‌ده‌ب بۆشوێنێكی دوور له‌گه‌ڵ خۆیدا بمبات و ململانێی هه‌موو گه‌ردوون له‌سه‌رنایه‌كسانی و ناعه‌داله‌تی به‌ته‌واوی خامۆش بكات ، حه‌زم ده‌كرد ئه‌ده‌ب به‌رۆحێكی ساده‌وه‌ ژیاننامه‌ی ئینسانه‌كان له‌به‌رگێكی تراجیدی دا بنووسێته‌وه‌ ، من بۆیه‌ سه‌رسامم به‌ئه‌ده‌ب چونكه‌ ژیانم پڕده‌كات له‌به‌خشنده‌و میهره‌بانی ، له‌شه‌وقی نه‌بڕواوه‌ له‌به‌رائه‌ت و خۆشه‌ویستی ، ئه‌وه‌ ئه‌ده‌به‌ له‌به‌رده‌م كۆمه‌لێك  وشه‌ی جوان و مانای قوڵدا ده‌مهێنی و ده‌مبات ، لێنالگه‌ڕێ حه‌قیقه‌ت له‌یه‌ك روانگه‌وه‌ ببینم ، نایه‌ڵێت خۆم بده‌مه‌ ده‌ست ره‌شه‌بای جه‌هل و خورافه‌ته‌وه‌ ، ئه‌ده‌ب له‌زۆر روه‌وه‌ رۆحی ته‌نیوم به‌سۆز و نه‌شئه‌ چێژو مۆسیقا و سه‌فه‌ری ئه‌فسووناوی ، له‌كاتی خوێندنه‌وه‌ی هه‌ر ده‌قێكی ئه‌ده‌بی داهێنه‌رانه‌دا، ئه‌وه‌ ئێمه‌ین ده‌گه‌ڕێینه‌وه‌ بۆ ناو خودی خۆمان و به‌كۆمه‌ڵێك كه‌ره‌سته‌ی نه‌زانراوه‌وه‌ پرسیار له‌سه‌ره‌تاكانی دروست بوونی خۆمان ده‌كه‌ین ، پرسیار له‌وه‌ ده‌كه‌ین بۆ ژیان وا به‌خێرایی به‌جێی هێشتین ، بێ ئه‌وه‌ی فریای ئه‌وه‌ بكه‌وین تامی ژیانێكی پاكیزه‌یی بكه‌ین و له‌ناویدا رازونیازه‌كانمان بدركێنین ، چۆن وێڵی دوای  چركه‌ساتێكبوین له‌م گه‌ردوونه‌ پڕ له‌جه‌نگی خۆشی و له‌زه‌ت و ته‌متومانه‌ دا ـ له‌م سونگه‌یه‌وه‌ خه‌یاڵی ئه‌ده‌بی رۆحی تێكسته‌ ، وشه‌ش بارگاوی ده‌كات به‌سیحر و ماناو ده‌له‌له‌تیش به‌ئیستاتیكا ، خه‌یاڵی ئه‌ده‌بی ده‌رچوونه‌ له‌واقیع له‌رێگه‌ی كرده‌ی زمانه‌وه‌ ، كرده‌ی زمانیش نوسنه‌وه‌ی شته‌ مه‌ئلوف و نامه‌ئلوفه‌كانه‌ له‌ناو كۆمه‌ڵێك یاده‌وه‌ری و حیكایه‌ت و رووداو و رایه‌ڵ و تانوپۆی په‌یوه‌ندییه‌ مرۆییه‌كان ، خه‌یاڵی ئه‌ده‌بی ده‌توانی له‌ناو مێژوودا كاربكات و رووداوه‌ مێژووه‌كانیش به‌دیدێكی تر شیبكاته‌وه‌ .
له‌م پێشه‌كیه‌ كورته‌وه‌ پێمباشه‌ قسه‌یه‌كی كه‌م له‌سه‌رۆمانی ” جه‌مشیدخانی مامم ” ی نووسه‌ر ” به‌ختیار عه‌لی ” بكه‌م .
ئه‌م رۆمانه‌ ده‌یه‌وێت پێمان بڵێ سیحری فه‌نتازیای ئه‌ده‌بی  توانای ئه‌وه‌ی هه‌یه‌ فه‌زایه‌ك له‌گێڕانه‌وه‌ داگیربكات ، مرۆڤ به‌ئومێدێكی زۆره‌وه‌ ده‌گه‌ڕێنێته‌وه‌ بۆ ناو جه‌سته‌ی ده‌ق و ئه‌و گێڕانه‌وه‌ ئه‌ده‌بییه‌ی كه‌ به‌ده‌وری حیكایه‌تی كاره‌كته‌ری سه‌ره‌كیدا ده‌سوڕێته‌وه‌ و كاره‌كته‌ر له‌ كاره‌كته‌رێكی واقیعییه‌وه‌ ده‌كات به‌كاره‌كته‌رێكی ئه‌فسانه‌یی ، كاره‌كته‌ری جه‌مشید هیند خه‌یاڵییه‌ كه‌ نووسه‌ر به‌توانای خۆی و ره‌هه‌نده‌ شاراوه‌كانی زمان هه‌موو دونیای پێ ته‌ی ده‌كات و هه‌موو جوانی و جاویدانی تێدا چڕده‌كاته‌وه‌ ، گێڕانه‌وه‌ی واقیعی تاڵ له‌ ژیانی كاره‌كته‌ردا و كردنی به‌ بكه‌رێكی راسته‌قینه‌ی ناو ته‌ونه‌ ئاڵۆزو جاڵجڵۆكه‌كانی ژیان ، خۆی له‌خۆیدا نیشانه‌ی پرسیاره‌ له‌سه‌ر مانا وجودییه‌كانی مرۆڤ و گه‌ڕانه‌وه‌ی خودێكی ونبووه‌ بۆ نێو حه‌قیقه‌ت و ره‌نگه‌ جیاوازه‌كانی ژیان .
ئه‌م رۆمانه‌ هه‌ڵگری زۆر پرسی ئینسانیه‌ و مه‌ودای گێڕانه‌وه‌ تێیدا ، مه‌ودایه‌كی شه‌فافه‌ ، كاره‌كته‌ری جه‌مشید ، كارێكته‌رێكی ویژدانیه‌و گوزارشت له‌ ویژدانێكی زیندوو ده‌كات ، به‌رۆح و جه‌سته‌یه‌كی بێ كێشه‌وه‌ ، سومبولی رۆحێكی سه‌ركێشه‌ له‌ ژیانێكی پڕمه‌ترسیدا ، واتا جه‌مشید له‌نێوان واقیع و وه‌همدا ، ماناو حه‌قیقه‌تێكی تر ئه‌زموون ده‌كات كه‌ هیچ ئیقاعێكی جێگیر و هارمۆنی له‌خۆ ناگرێت و خاڵیه‌ له‌هه‌موو ئینتیمایه‌كی فه‌لسه‌فی به‌رجه‌سته‌كراو . به‌دیوێكی تردا هه‌موو ئه‌و كۆمه‌ڵگایانه‌ی له‌چه‌شنی گۆمه‌ڵگای ئێمه‌دان نه‌هامه‌تی بیناقاقایانی گرتووه‌ ، شه‌ڕی مرۆڤ بۆ مانه‌وه‌ی خۆی ، ده‌بێته‌ شه‌ڕێكی ویژدانی و ئه‌خلاقی بۆ گێڕانه‌وه‌ی بڕێك له‌
شكۆمه‌ندی و غروری مرۆیانه‌ ، هه‌ركۆمه‌ڵگه‌یه‌ك له‌چه‌شنی ئێمه‌ له‌دۆزه‌خی ناعه‌داله‌تی  بسووتێ ، ئێستایه‌ك به‌رهه‌م دێنێ ته‌نها دوای سێبه‌ری مانه‌وه‌ی خۆی بێت و وێڵی ئه‌وه‌ بێت خه‌نجه‌ر له‌ملی حه‌قیقه‌ت بنێ و وه‌همی درۆزنانه‌ له‌لای گه‌وره‌ بكات ، من دڵنیام مرۆڤی ئێمه‌ ناتوانێت بژێ گه‌ر خودی ژیان فه‌رامۆش نه‌كات ، ناتوانێت رۆحی ئازاد بكات گه‌ر خودی ئازادی دیل نه‌كات .
بۆ ئه‌وه‌ی جه‌مشید بژێت ، ئه‌وه‌ ده‌بێت ریسككردن ببێته‌ گه‌مه‌ی نزیكبوونه‌وه‌ له‌ لێواری مه‌رگی راسته‌قینه‌ ، گه‌ر مانه‌وه‌ی جه‌مشید به‌روداوێكی نائاسایی حیساب بكرێت ، ئه‌وا مانه‌وه‌ی ئێمه‌ روداوێكی زۆر ئاساییه‌ چونكه‌ ژیانی جه‌مشید هه‌ڵگری سیماو ماناو ده‌لاله‌تێكی ره‌مزیه‌ بۆ خودی ژیان و مانه‌وه‌ و به‌شێك له‌ئازادیش ،
من وای تێگه‌یشتووم به‌ختیار عه‌لی له‌م رۆمانه‌دا ده‌یه‌وێ فڕین به‌سه‌فه‌ركردن به‌راورد بكات و بیسه‌لمێنێ فڕین له‌به‌رجه‌سته‌كردنی به‌شێك له‌ئازادیه‌كانی مرۆڤ رۆڵی گه‌وره‌ ده‌بینێت ، وای نیشان بدات توانای مرۆڤ بۆ تێگه‌یشتن و ناسینی حه‌قیقه‌ته‌ جیاوازه‌كانی دونیا به‌مانا فه‌لسه‌فیه‌كه‌ی له‌رێگه‌ی خه‌یاڵ و فه‌نتازیا بخاته‌ڕوو .
لێره‌وه‌ گه‌ر سه‌فه‌ر كردن هه‌ستی مرۆڤ به‌ به‌مرڤ بوونی خۆی قوڵتر ده‌كاته‌وه‌ ، ئاوا فڕین خه‌یاڵی مرۆڤ بۆ بینینی هه‌مه‌لایه‌نیه‌ی دونیا جوان تر و ده‌وڵه‌مه‌ندتر ده‌كات ، گه‌ر سه‌فه‌ركردن گۆڕانی رۆحی مرۆڤ بێت له‌بارێكه‌وه‌ بۆ بارێكی دی ، ئه‌وا فڕین ره‌نگكردنی ساته‌ ده‌گمه‌نه‌كانه‌ به‌مانا مه‌جاز و خواستراوه‌كه‌ی،  له‌م سونگه‌یه‌وه‌ دشێت له‌رێگه‌ی به‌ختی فڕینه‌وه‌ جارێكی تر له‌مێژووی هه‌موو روداوه‌كاندا بچینه‌وه‌ ، جارێكی تر له‌مه‌ودای ناكۆكی و ململانی بێبڕانه‌وه‌ی خودی مرۆڤ له‌لایه‌ن مرۆڤه‌وه‌ تێبگه‌ین ، من بزانم مێژووی ئێمه‌ به‌شی ئه‌وه‌ی تێدایه‌ بگه‌ڕێنه‌وه‌ سه‌ر روداوه‌ ناخۆش و تاڵه‌كانی و ده‌ست بخه‌ینه‌ سه‌ر هێما دۆزه‌خیه‌كانی .
كاره‌كته‌ری جه‌مشید له‌سیاقی مێژوو قۆناغێك سه‌رهه‌ڵده‌دا كه‌ ئێمه‌ خۆمان به‌ په‌تێكی باریك پێدا هه‌ڵواسیوه‌ ، كه‌ ئێمه‌ ئازیدامان له‌به‌رده‌م هه‌ڕه‌شه‌ و له‌ناوچوندایه‌ ، ژیانیشمان له‌ئاستێكی كه‌م وێنه‌دا بێ نرخبووه‌ له‌لایه‌ن دێوه‌زمه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌ سته‌مكاره‌كه‌ی به‌عسه‌وه‌ ، ئیدی جه‌مشید ده‌نگێكه‌ له‌گه‌روی ژیانێكی تاڵه‌وه‌ دێته‌ده‌رێ كه‌ رۆژگاری سه‌ره‌تای گرتنو راونان و ئازاردانه‌ ، كاره‌كته‌ری جه‌مشید سمبوڵی مرۆڤێكی ئازاده‌ له‌هه‌لومه‌رجێكی ناله‌باردا زیندانی كراوه‌ ، دیاره‌ فڕینی جه‌مشیدیش له‌زینداندا جۆرێك له‌یاخی بوون ده‌گه‌ینێ له‌سه‌ر زه‌مه‌ینه‌ی واقیعێكی ترسناكی پڕ كێشمه‌كێشی سیاسی و ئایدیۆلۆجی ، واقیعێك كه‌ به‌عس تێیدا به‌هۆی ئایدیۆلۆجیا شۆڤێنیه‌كه‌یه‌وه‌ شوناسی مرۆڤیان بۆخۆیان قۆرخكردووه‌ و دایانبڕاندووه‌ له‌ هه‌ر جۆره‌ ئێنتیمایه‌ك ” كه‌ دواتر ره‌نگدانه‌وه‌ی ده‌بێت به‌سه‌ر روداوه‌كانی دواتر ناو رۆمانه‌كه‌ ” .
جه‌مشید له‌رێگه‌ی فڕینه‌وه‌ دیدی ئێمه‌ بۆ دونیا ده‌گۆڕێت و مێژوو واقیعیش ده‌خاته‌ ژێر پرسیاری تونده‌وه‌ ، ئیدی فڕینیش ئه‌و هیزه‌یه‌ كه‌ خه‌یاڵی نووسه‌ر رووداوی سه‌رنجراكێشی به‌ده‌ورداده‌چنێ و به‌زمانێكی شیعری پڕبه‌سیحری گێڕانه‌وه‌ به‌قوڵایدا رۆده‌چێ ، ئه‌گه‌ر مێژووی به‌عس مێژووی كوشتنی ده‌نگ و ره‌نگی جیاوازبێت له‌ هاوكێشه‌ی شۆڕشگێری و خائیندا چڕبوبێته‌وه‌ ، ئه‌وا مێژووی مرۆڤه‌ لاواز و په‌راوێزخراوه‌كان له‌م رۆمانه‌دا تارازوی هێزن به‌لای چاكه‌ و خه‌راپه‌ و خێر و شه‌ڕدا . چونكه‌ جه‌مشید و سالار و سمایلیش بۆ به‌عس لایه‌نێكی مه‌عنه‌وه‌ی گرنگن له‌به‌ره‌كانی جه‌نگدا به‌هه‌موو دیوه‌ ناشرین و دڵڕه‌قه‌كانیه‌وه‌ ، ئامرازێكی ته‌كنیكی گرنگن له‌مه‌یدانی روبه‌ڕووبوونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ دوژمندا ، نووسه‌ر زۆربه‌وریاییه‌وه‌ له‌ناو ئه‌و سیاقه‌دا كاریكردوه‌ و دیوه‌ تاریك و درنده‌كانی سستمێكی توتالیتاری مۆدیرنی له‌جه‌نگدا نیشان داوه‌ كه‌ ده‌شێ بڵێین كوشتنی مرۆڤه‌كان كۆڵه‌كه‌ی سه‌ره‌كی مانه‌وه‌یه‌تی ، به‌ختیارعه‌لی ده‌یه‌وێ پێمان بڵێ .. مۆرڤ ده‌توانێ له‌سه‌ر زه‌وی هه‌ست به‌فڕین بكات به‌مه‌رجێك هێزێكی مه‌عنه‌وی گه‌وره‌ له‌پشتیه‌وه‌ بێت ، دواجار فڕین هیچ نیه‌ جگه‌ له‌و ئازادییه‌ی كه‌ مرۆڤ به‌تام و چێژێكی زۆره‌وه‌ موماره‌سه‌ی بكات ، هه‌ر مرۆڤێك گه‌ر ئینتیمای فڕین له‌لای چه‌كه‌ره‌ بكات ، ئه‌وا ئینتیمای بۆ ئازادی گه‌وره‌تر ده‌بێت .
جه‌مشید كاتێك كه‌ ده‌فڕێت ئه‌وا بزانه‌ رۆحێكی ئازادانه‌ی كردووه‌ به‌ به‌ر هه‌موو شتێكی دره‌وشاوه‌دا ، بۆئه‌وه‌ی هه‌ستی فڕین بژێین له‌ناو یاری ژیاندا ئه‌وا ده‌بێت چاودێرێكی وردی جه‌مشید بین ، خه‌یاڵمان تێكه‌ل به‌خه‌یاڵه‌كانی بكه‌ین و سه‌رسه‌مابین به‌ به‌سه‌رهاته‌كانی ، بۆ ئه‌وزمانه‌ی نووسه‌ر كاره‌كته‌ری پێده‌دوێنێ و ئێمه‌ش له‌ناوه‌وه‌ راده‌چڵه‌كێنێ  بۆ به‌رده‌م ئه‌گه‌ره‌كانی فڕین و  خۆدانه‌ ده‌ست فڕینه‌وه‌ ، نووسه‌ر بۆیه‌ ئه‌م كاره‌كته‌ره‌ی خوڵقاندووه‌ ، بۆ ئه‌وه‌ی هێزێكی گه‌وره‌ به‌ئاراسته‌یه‌كی پێچه‌وانه‌ له‌ قوڵایی بوونی مرۆڤدا ئاشكرا بكات ، هێزێك كه‌ ده‌شێ روداوی زۆر گرنگ له‌ژیانی مرۆڤدا بهێنێته‌ ئاراوه‌ ، واتا له‌رێگه‌ی فه‌نتازیای فڕینه‌وه‌ ده‌شێ حه‌قیقه‌ت به‌ئه‌ندازه‌یه‌كی سه‌یر ساده‌بێته‌وه‌ ، ئێمه‌ش غه‌مگین بكات به‌رانبه‌ر ئایدیا و فه‌لسه‌فه‌ و ئه‌و یاده‌وه‌ریانه‌ی كه‌ ساتێك له‌ساته‌كاندا هه‌ڵگریان بووین .
لێره‌وه‌ كاره‌كته‌ری جه‌مشید ده‌بێته‌ كاره‌كته‌ری نێو رووداوه‌ مێژوویه‌كان ، به‌تایبه‌تی ” ئه‌ورووداوانه‌ی كه‌ بۆ هه‌ریه‌كێكمان برینێكی قوڵی سارێژنه‌كراوه‌ ” ، بۆ ئه‌و بكه‌رانه‌ی له‌سیاقی مێژوودا رۆحیان له‌ناو دڵی كاره‌ساته‌كاندا تێكه‌ڵ به‌ئازاری سه‌خت و دژوار كراوه‌، واتا جه‌مشید له‌ واقیعه‌وه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆناو فه‌نتازیا و خه‌یاڵ و ئه‌و زمانه‌ی  ره‌نگڕێژی بنه‌ما سه‌ره‌كیه‌كانی كۆی حیكایه‌ته‌ ده‌ره‌كی و ناوه‌كیه‌كانی خودی ئه‌م رۆمانه‌ده‌كات ، واتا جه‌مشید له‌واقیعێكی مادی به‌ئه‌فسانه‌كراوه‌و ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ناو مێژوویه‌كی بریندار .
شتێك كه‌ له‌م رۆمانه‌دا سه‌رنجی راكێشام ، ئه‌و دیالۆگه‌ كه‌مه‌ی نێوان جه‌مشید و برازاكه‌ی بوو ، ” سه‌یركه‌ برازای ئازیز سه‌یری هیچی بكه‌ ، تاده‌توانی له‌و بۆشایی و به‌تاڵیه‌ بڕوانه‌ چونكه‌ ئه‌و به‌تاڵییه‌ی كه‌ مامی به‌دبه‌ختی خۆت هه‌رده‌م مه‌له‌ی تێده‌كات ئاوێنه‌یه‌كی راسته‌قینه‌ی پووچی ژیانمانه‌ ” .
بۆئه‌وه‌ی ژیان به‌زیاد له‌روخسار و دیوێكدا ده‌ركه‌وێت ، ئه‌وا ده‌بێ له‌ ئاوێنه‌ی پووچییه‌وه‌ لێی بڕوانین ، یان له‌فه‌نتازیای خۆماندا بیر له‌در‌وگه‌وره‌كان و گووناهه‌ گه‌وره‌كانی بكه‌ینه‌وه‌ ، چونكه‌ خودی ژیان ئالووده‌یه‌ به‌درۆی گه‌وره‌ ، وه‌ك لای عبدالقادرسه‌عیدی شاعیر ده‌یبینینه‌وه‌ له‌ كتێبی ” كۆڕغه‌ریب ” دا .. كه‌ده‌ڵێ ” ژیان له‌درۆیه‌كی گه‌وره‌ زیاتر نیه‌ ” ، مه‌خابن كێ هه‌یه‌ به‌جورئه‌ته‌وه‌ دان به‌و راستیه‌ بنێت و وه‌ك ئاوێنه‌ی راسته‌قینه‌ی بوونی خۆی لێی بڕوانێ ، به‌ڵام به‌دیوێكی تردا پووچی ژیان نه‌یهێشت هیچ شوناسێكی راسته‌قینه‌مان هه‌بێت ، چونكه‌ مێژوو سته‌مێكی گه‌وره‌ی لێ كردین و هیچ شانس و میكانیزمێكی بۆفه‌راهه‌م نه‌كردین بۆ خۆ بونیادنان و خۆ دروستكردن به‌كه‌ره‌سته‌ی فه‌رهه‌نگی و كولتووری ، لێره‌وه‌ جه‌مشید سمبولی دۆخێكی تراژیدی ناجێگیره‌ كه‌ بوونی ئێمه‌ له‌ناوی دا به‌یاده‌وه‌ریه‌تاڵ و سوێره‌كانه‌وه‌ خۆی ده‌بینێته‌وه‌ ، واتا جه‌مشید ته‌مسیلی ئێمه‌ ده‌كات له‌روبه‌ری ده‌قێكی ئه‌ده‌بیدا ، ده‌شێ گێرانه‌وه‌ هونه‌رێك بێت له‌سه‌ر بنه‌مای خه‌یاڵی مه‌عریفی بونیاد بنرێ ، به‌ڵام تا ئه‌و شوێنه‌ی خه‌ون و واقیع ئاوێته‌به‌یه‌كتر ده‌كات هه‌ست و نه‌ستیش ده‌خاته‌ نێو گه‌مه‌ی بیركردنه‌وه‌وه‌ ، واتا له‌نێوان منی بیركه‌ره‌وه‌ و كات و شوێندا هیچ مه‌ودایه‌ك بۆ هه‌ست و نه‌ست نامینێ .
ده‌سه‌ڵاتی گێرَانه‌وه‌ له‌م رۆمانه‌دا ره‌نگه‌ به‌جۆرێك له‌جۆره‌كان هه‌ڵگری ستاتیكای زمانه‌وانی بێت له‌جه‌سته‌ی ده‌ق و گوتاری رۆشنبیریی كوردیدا ، رۆشنبیری ئێمه‌ تواناو تێگه‌یشتنی بۆ خوێندنه‌وه‌ی تێكستی ئه‌ده‌بی ، به‌تایبه‌تی بۆ تێكستی رۆمان له‌ ئاستێكی خراپ دایه‌ ، رۆشنبیری ئێمه‌ ده‌رگیری جۆرێك له‌فه‌وزای بێ سه‌لیقه‌یی و بێ مه‌عریفه‌یدایه‌ ، مۆدیلێكی بیركردنه‌وه‌ له‌ناویدا باڵاده‌سته‌ كه‌ توانه‌ی دۆزینه‌وه‌ی لایه‌نه‌ شاراوه‌ و ره‌هه‌نده‌ نه‌بینراوه‌كه‌ی ده‌قی نیه‌ .
بۆئه‌وه‌ی به‌خۆمان بڵێین رۆشنبیر ، نابێت بێباكانه‌ به‌لای ده‌قی ناوازه‌دا تێپه‌ڕین و دونیابینیه‌یه‌كمان نه‌بێت بۆ قسه‌كردن له‌سه‌ر تێكسته‌ جوان و ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان ، ئاخربێخوێندنه‌وه‌ی قوڵ تێكست له‌ناو بێده‌نگیدا ده‌كوژرێت ، كوشتنی تێكستیش ، كوشتنی هێزێكی گه‌وره‌یه‌ له‌حه‌قیقه‌ت و جوانی ، چه‌پاندنی ئه‌و وزه‌ په‌نهانه‌یه‌ كه‌ تێكست له‌ناوه‌وه‌ به‌سه‌ر زیاد له‌روانین و دیگایه‌كدا ده‌كاته‌وه‌ ، واتا روخانی هه‌موو پردێكی په‌یوه‌ندیه‌ به‌جوانی و خه‌یاڵ و به‌چێژ و ماناو سیحری زمان و اقیعی فه‌نتازیایی ، یانی دوور كه‌وتنه‌وه‌ له‌رۆحی گۆڕان و نوێبوونه‌وه‌  له‌ ژیانی ئه‌ده‌بی رۆشنبیریدا ، له‌م سونگه‌یه‌وه‌ گه‌ر رۆشنبیر و ره‌خه‌نه‌گری ئه‌ده‌بی قودره‌تی به‌سه‌ر خوێندنه‌وه‌ی تێكستدا نه‌شكێ ، گه‌ر به‌ویژدانێكی زیندوه‌وه‌ نه‌توانێ تێكست له‌تاك مانایی و تاك ره‌هه‌ندی رزگار بكات ، ئه‌وا بێگوومان ناتوانێ سنورێك بۆ موجامه‌له‌و ستایش و گه‌مه‌ی ناشرینی به‌پیرۆزكردن بێنێت ، گه‌ر زمانێك و دیدێكی ره‌خه‌نه‌گرانه‌ی نه‌بێت تێكست بارگاوی بكات به‌ماناو ده‌لاله‌ت و ئیستاتیكا ، ئه‌وا بێگوومان ناتوانێ سه‌ربه‌خۆییه‌كی ره‌ها به‌ تێكست ببه‌خشێت ، من وای ده‌بینم له‌ئێستای ئه‌ده‌بی كوردیدا پێویستمان به‌ره‌خنه‌گری جدی هه‌یه‌ كه‌ بتوانێ به‌ هوشیارییه‌كی ره‌خنه‌یی قوڵه‌وه‌ تێكست بخاته‌ به‌رده‌م خوێندنه‌وه‌ و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ و دوباره‌ به‌رهه‌م هێنانه‌وه‌ ، ئه‌و رخنه‌گرانه‌ له‌كوێن بتوانن به‌م ئه‌ركه‌ قورسه‌ هه‌ڵسن و تێكستی ئه‌ده‌بی تێكه‌ڵ به‌زمانی فیكر و مه‌عریفه‌ و كۆی زانسته‌ مرۆییه‌كانی تر بكه‌ن و شوناسێكی فره‌ ره‌هه‌ندی پێ ببه‌خشن ، واتا به‌میتۆدی فیكری و فه‌لسه‌فی كرده‌ی ساده‌بوونه‌وه‌ بۆ ناساندن و هه‌ڵسه‌نگاندن و كه‌شفكردن و كردنه‌وه‌ی كۆده‌كان به‌كار بهێنن ، به‌م جۆره‌ كاره‌كته‌ری جه‌مشید چێژێكی زۆر گه‌وره‌ی ئه‌ده‌بی و ئینسانی پێبه‌خشیم و بۆرابوردویه‌كی زۆر دووری پڕله‌عیشق و گریان و خه‌ون و نه‌هامه‌تی و  ونبوون و بێ هوده‌یی بردمیوه‌ ، وای لیم كرد زیاد له‌پێویست له‌گه‌ڵ خۆمدا ته‌نیا ببمه‌وه‌ و به‌دووی وردو درشتی مه‌سه‌له‌كان بچم ، ژیانی جه‌مشید به‌وفره‌ ره‌هه‌ندییه‌ی خۆیه‌وه‌ تارماییه‌كه‌ له‌ئیستای ژیانی خۆماندا ده‌یبینمه‌وه‌ كورتكراوه‌ی مێژووی تراژیدیمانه‌ به‌و ئه‌زموونه‌ تاڵه‌ی به‌گۆشت و ئیسقانه‌وه‌ له‌گه‌ڵیدا ژیاین ، دیاره‌ ژیانی جه‌مشید له‌م رووه‌وه‌ به‌رده‌وام ده‌بێت كه‌ كرده‌ی خه‌یاڵ ئاراسته‌ی گۆڕینی بكات ، فه‌نتازیاش پێكهاته‌یه‌ك بێت له‌ پێكهاته‌ سه‌ركیه‌كانی ، توانای زمانیش ره‌نگدانه‌وه‌یه‌كی چڕی به‌سه‌ر بونیادی گێڕانه‌وه‌دا هه‌بێت .

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.