ئایا لیستی گۆڕان بەرنامەی گۆرانی بنەڕەتی بۆ كۆمەڵگەی كوردستان پێیە؟
لە گەمەی ڕامیارییدا پێویستت بەوە نییە، كە بەرنامەی سەرومڕ و بنەڕەتی گۆڕانی تەواوی كۆمەڵگەت هەبێت، جونكە پرسەكە لە گۆرینی دەموجاوەكان و دەستی دەستیكردنی دەسەڵاتدا، كۆتایی دێت. ڕامیارەكان خۆیان پێشوەخت و هەر لە سەرەتادا ئەوانە دەزانن، بەڵام هەمیشە وا پێوویست دەكات، كە بۆ گەیشتن بە مەرامەكانیان، بەرگی داخوازییەكانی خەڵكی و ناوبانگی ڕیفۆرمی بەبەردا بكەن و بە دروشمی بریقەدار و هاتوهاوار و هەراوهۆریای سەر شەقاماكان و بلندگۆكان و شەڕە دەنوكی نێو میدیاكانیان، بیڕازێننەوە.
ئەمە نەك هەر لە کوردستانی ئێمەدا، بەڵكو لە سەرجەمی هەموو ئەو دەوڵەت و میرییانەی كە پرۆسێسی گەمەی ڕامیاریی هەڵبژاردن دەگرنە بەر، هەر وایە.
چونكە باسەكەی من لەسەر کوردستانە بەگشتی و بزووتنەوەی گۆڕانە بەتایبەتی، بۆیە من لێرەدا بە كورتی پەنجە بۆ هەندێك بوار ڕادەكێشم، كە لە ڕاستیدا دەتوانرا هەندێك لەو ڕیفۆرمانە بكرانایەتە داخوازی سەرەتایی بۆ دەستپێكردنی هەندێك گۆڕانی بنەڕەتی. بەڵام لەبەرئەوەی كێشەی سەرەكی لای گۆڕان دەستبردن بۆ ئەو گۆڕانكارییە بنەڕەتییە نەبووە و نییە، بۆیە سەرەتا و كۆتاییەكەشی بە قۆستنەوەی زەمینەی گەندەڵی مەوجود، بە قۆستنەوە و ئیحتیواكردنی ناڕەزایی خەڵكی بۆ مەبەستی ڕامیاریی، كۆتایی هات ، ئەمەش نائومێدیەك و تیشكانێكی دیکەی لە مێژووی خەڵكانی ناڕازاییدا تۆماركرد.
من لێرەدا بە كورتی پەنجە دەخەمە سەر خاڵە لاوازەكانی لیستی گۆڕان و بزووتنەوەی گۆڕان چ لە ڕوی پێكهاتەی بزووتنەوەكەوە و چ لە ڕووی لایەنە لاوازەكانییەوە:
١- لیستی گۆڕان، لیستێكە زۆربەیان بێجگە لە ئەندامە گەنجەكانی، یا لە سەركردایەتی یەكێتی نیشتمانی یا لە كادیرە پێشكەوتووە كۆنەكانی هەمان پارت بوون، كە ئەگەر هەموو دەسەڵاتێكیشیان لەناو یەكێتیدا نەبووبێت، ئەوا دەسەڵاتێكی گەلێك فراوان و باڵایان هەبووە و ئێستاش نەك هەر كاروباری خۆیان دەڕوات، بەڵكو دەتوانن یارمەتی خەڵكی تریش بدەن، كە كارێكیان بە یەكێتی هەبێت. ئەمەش واتە ئەوەی كە خۆیان هەر لە سەرەتاوە گەندەڵ بوون و بەگەندەڵی ماونەتەوە، واتە خۆیان لە دەسەڵات و پارە و موڵكیەتێك،كە لە سەردەمی تورەقیاندا بەدەستیان هێناوە، دانەماڵیوە. هەروا لەو كاتەدا نەك هەر خۆیان گەندەڵ بوون، بەڵكو برەویشیان بەگەندەڵیش داوە و نە لە پێشتر و نە لەو سەردەمەشدا و نە لە ئایندەشدا هەوڵیان بۆ چەسپاندنی دادپەروەریی کۆمەڵایەتی نەداوە و ناشدەن. ئەم خەڵكانە كەوتنە ژێر كاریگەری بزووتنەوەی ناڕەزایی خەڵكییەوە و ئیدی ڕیزەكانی یەكێتی نیشتمانییان بەجێهێشت.
٢- لیستی گۆڕان وەك ڕێکخستنێكی ڕامیاریی پێکهاتوو لە کۆنە رامیارانی ناوچەیەکی دیاریکراوی هەرێم (سلێمانی)، بۆ ئەوەی بتوانن بە خێرایی بزووتنەوەی گۆرانخوازی خەڵکی لە هەرێمی کوردستاندا دەستەمۆ بکەن و بۆ بەدەسەلاتگەیشتن و سەرخستنی جەنگی دەسەلاتخوازانەیان بەرامبەر کۆنە ڕەقیبەکانی پارتی بەرامبەر (پدک) و تازە ڕەقیبەکانی نێو پارتی دایك (ینک) بەکاری بهێنن، جەنگی دژە-بنەماڵەیان راگەیاند و شارچییەتی و ناوچەگەرییان کردە چەقی ڕەوایی هەڵمەتەکەیان. وەها ڕامیاییەك هەم لە بەرخوردییان بەرامبەر بەشەکانی دیکەی ناوچەکەی خۆیان و هەم لە سەرەنجامی هەڵبژاردنەکاندا دەردەکەوێت. بەم جۆرە لەلایەك لە ناوچەکانی دیکەدا گومان لەسەر بزووتنەوەکە (بزووتنەوەی گۆران) لەژێر دۆمینەتی لیستی گۆران دادەنێت و لەلایکی دیکەوە، خودی بزووتنەوەکە لە ئامانجە سەرەتاییەکانی دوور دەخاتەوە و دەیکاتە مەقاشێك بۆ گەییشتن بە پارلەمان و مسۆگەریی دەسەڵاتی کەسانێك کە پێشتر لە ناو (پارتی دایك)دا دەسەڵاتیان کەوتبووە مەترسی یا چانسی بەدەستهێنانی وەها دەسەلاتێکیان نەبوو. ئەگەر بە وردی سەرنجی کارکردی قسەگەرانی لیستی گۆران (نەك بزووتنەوەی گۆران) لە ناوچە جیاجیاکانی هەرێم و تەنانەت بەشەکانی پارێزگەی سلێمانی، پێکهاتەی دەزگە و لیست و سەرکردایەتی و سەرەنجامی هەڵبژاردنەکان بدەین، بەڵگەی سەلماندی ئەو شتانەی کە من لێرەدا ڕیزم کردوون، زۆر بە ئاسانی بەدەست دەهێنرێن.
٣- گۆڕان پلانی سەرومڕ یا ڕامیارییەكی ستراتیجی بۆ کوردستان و كۆمەڵگەكەی نییە. بزووتنەوەی گۆڕان لەسەر بنەمای یەك پرس، یەك كەیس، كە گەندەڵییە خۆی دروست كردووە، هەر ئەمەش لەپاڵ هەندێك پرسی دیکەی بچووكدا، بووەتە كەیسی سەرەکی لەلای ئەوان. بەڵام وەكو هەمووان دەزانین گەندەڵی ناوەرۆكو تایبەتمەندییەتی سیستەمی سەردەمە، جا ئیتر لەهەر شوێن و جێیەكی ئەم سەرزەمینەدا بێت، تەنانەت لە ئەوروپاشدا ئەوە دەبینین، (بۆ زانیاری زۆرتر تكایە تەماشای بابەتی : گەندەڵی بە تەنها ڕواڵەت و خەسڵەتی کۆمەڵگایە یا ڕژێمی دیکتاتۆری نییە، کە لە ئازاری ٢٠٠٩ دا بڵاوم کردۆتەوە]
گەندەڵی لەناو جەرگەی ئەم سیستەمە هەڵقوڵاوە و بەشێكە لێی و پەیوەستە پێوەی. گەندەڵی ناتوانرێت لە كۆمەڵگەی چینایەتی، لە سیستەمی سەرمایەداری جیا بكەیتەوە، چونكە خودی سیستەمەكە لەسەر بنچینەی خاوەندارییەتی تایبەتی و پەیوەندی بەرهەمهێنانی نایەکسان و نادادوەر دروست بووە، لەسەر بنچینەی بێبەشبوون، نایەكسانی، نادادپەروەریی کۆمەڵایەتی و گەلێكی دیکە. بەم شێوەیە ئەرکی سەرەكی ئەم سیستەمە، بەدەسەتهێنان و زیادكردنی زۆرتری قازانجە، هەر لەبەر ئەمەشە لە وەها سیستەمێکدا پارە و قازانج لە پێش مرۆڤەوەیە، واتە فەزڵی پارە بەسەر مرۆڤ و پێداویستیەكانی مرۆڤدا دەدات. لە ڕاستیدا گۆڕان و بزووتنەوەكەی ئەڵتەرناتیڤێكی دیکەیان نییە، بێجگە لە گۆڕینی دەموچاوەكان و دەستی دەستیپێكردنی دەسەڵات، بەڵام من دڵنیام ئەم بزووتنەوەیە، كە خوازیاری “گۆڕینی” دەموجاوەکانی دەسەڵاتە و لەسەر بارودۆخە ڕامیاریەكە و لەسەر دەسەڵاتیش بەهەر دوو باڵەكەیەوە، كاریگەری خۆی داناوە و دادەنێت، بەڵام ئەمەش واتای ئەوە ناگەیەنێت، هەمان كاریگەری لەسەركۆمەڵگەكە دادەنێت و داخوازییەكانی كۆمەڵگەكە دەهێنێتە دی. لە چەند وشەیەكدا دەتوانم بڵێم، ڕەنگە گۆڕانكاری لە دەسەڵات و ڕامیارییەكانی دەسەڵاتدا بكات، بەڵام بەدڵنیاییەوە دەڵیم، كە كۆمەڵگە ناگۆڕێت. بۆ پاساودانی قسەكانی سەرەوەم، ئەوە زۆر بەكورتی سەرنجی خوێنەر بۆ چەندخاڵێكی گرنگ، كە دەكرێت گۆڕانكاری لەوێوە دەست پێبكات، ڕادەكێشم:
– ئەوەی كە لیستی گۆڕان لە پرسی ئابووریدا دەیەوێت، بەگشتی ڕێكخستنەوەی شادەمارەكانی ئابوری و ڕێكخستنەوەی كۆمەڵگەیە بە شێوەیەك و لە شێوەیەكدا كە هەندێك لە خەڵكانی خۆیان و خەڵكانی دەوڵەمەند و كەسە ناودارەكان، دیسانەوە بەشی شێریان بەر بكەوێتەوە، واتە لە لایەكەوە هێڵانەوەی ئەو جیاوازییەی كە لەنێوانی خەڵكدا هەیە و كاركردنی زیاتریش بۆ زیادكردنی ئەو كەلێنە مەوجودەی، كە لە ئێستا هەیە.
– لیستی گۆران نە بەرنامەی بۆ پارێزگاری لە كەرتە خزمەتگوزارییەكانی سەر بەدەوڵەت هەیە و نە چاككردنی ئەوانەشی كە ماوەتەوە، پلانیان بۆ گشتییکردنی یا گێڕانەوەی ئەوانەی كە لە ئێستادا كراونەتە كەرتی تایبەتی نییە. پلانیان بۆ گشتییکردنی هیچ كەرتێكی تایبەتی نییە، پلانیان بۆ داخستنی سنوور لەبەردەم كاڵا و هەموو مەتریاڵێكی دیکە، كە تەنها بۆ پرسی سوود و قازانج و كەڵەكەكردنی پارەی زیاترە نییە، كە لەلایەن كۆمەڵێك بازرگانی ناوەوە و دەرەوە بەپشتیوانی یا بەشداری بەرپرسیاران لە سوود و قازانجێکدا كە بە دەست دێت، یاخود بەلایەنی كەمەوە باجیان لەسەر دانێن و باجەكەش بگەڕێتەوە بۆ میزانییەی دەوڵەت، تاكو پێداویستییەكانی خەڵكی پێ دابین بكرێت. پلانی بۆ دانانی باج لەسەر بزنس و كۆمپانییەكان و خەڵكانی دەوڵەمەند نییە، پلانی بۆ گۆڕینی سیستەمی پەروەردە و فێركردن نییە، یا بە لایەنی كەمەوە لە نەكردنەوەی فێرگە و زانكۆی تایبەتی و نمونەیی و سەر بە دەوڵەتانی ناوەکە نییە. پلانی بۆ چاككردن و پێشەوەچوونی سیستەمی چارەسەركردن وخەستەخانەكان نییە، پلانی بۆ پارێزگاریكردنی ژینگە نییە، بە پێچەوانەوە پلانی خراپكردن و وێرانكردنی ژینگەی هەیە. پلانی بۆ دروستكردنی سیستەمی هاتوچۆ لەناو خودی شار و شارۆچكەكان و بەیەكەوە بەستنەوەیان نییە، سیستەمێك كە بە نرخێكی هەرزان، لە كاتی خۆیدا بەبێ دواكەوتن بەڕێوە بچێت و لە هەمان كاتیشدا مسۆگەری پاراستنی ژیانی گەشتیاران و هاتووچۆگەرانی بكات، یا بیەوێت سیستەمێك دروست بكات تاكو شۆفێرەكان و ئۆتۆمەبێلەكانیشیان لە ئاستێکی وادا بن، كە مەترسی لەسەر ژیانی نەفەرەكانیان و خەڵكانێكیش، كە پیادە لە دەرەوەن و سەرقاڵی كاروباری خۆیانن، کەم بکاتەوە. پلانی بۆ دروستكردنی خانوو و سەرپەنای گونجاو بە كرێیەكی گونجاو و هەرزان نییە و هەروا پلان بۆ دابەشكردنیان بەسەر خەڵكانێكدا، كە ڕەوا و پێویستە و مافی خۆیانە كە پێیان بدرێت. پلانی بۆ چاككردن و دروستكردنی سیستەمێك لە نووسینگە و فەرمانگە و کارگێڕییەكان و شوێنە خزمەتگوزاریەكاندا بۆ خەڵكانی كەمئەندام نییە، تاكو وەكو هەر كەسێكی دیکە بەئاسانی و بەبێ گیروگرفت بێن و بچن و كاروباری بەبێ چاوەڕوانی یارمەتی خەڵكی خۆیان ڕاپەڕێنن، تاكو خۆیان بە منەتبار یان بە كەم نەزانن. پلانیان بۆ سنووردانان بۆ نرخی كاڵا و پێداویستییەكانی دیکەی ژیان و پاراستنی ژیان و مافی کڕیار و بەکاربەر لە کوالیتی و شیاوی بەکاربردنیدا نییە ، چونكە دیارە ئەمانیش باوەڕیان بە بازاڕی ئازاد هەیە.
– لیستی گۆڕان پلانی بۆ لادێكان و ئاوەدانكردنەوەیان و برەو پێدانی كشتوكاڵ لە کوردستاندا نییە، لەم بار و سەردەمەی ئێستادا نەك شارەكان قەرەباڵخ بوون و بە نەگەڕانەوە و کۆچکردنی خەڵكی لە لادێیەكانەوە فشاریان خراوەتە سەر و خەڵکی بەرهەمهێنەری لادێکان، كە پێشتر تا ڕادەیەك نەك هەر بەشی خۆیان میوە و سەوزە و دانەوێڵەیان هەبوو و بەرهەمهێنەر بوون و یارمەتی شارنشینەكانیشیان، پێدەدا، کەچی ئەمڕۆ بوونەتە بەکاربەری بێکار و بێبەرهەم.
سەبارەت بە پڕۆگرامی پەروەردە و فێركردنكردنیش، هەر وەكو ئەوانەی سەرەوە بەردەوامییەتی بەهەمان پڕۆگرامی سەردەمی سەدام حوسەین دەدرێت. ئەگەر لە ئایندەشدا، گەر نیازی گۆڕانكارییەكیان هەبێت، لەوپەڕی حاڵەتدا بەهەمان یا لەو شێوە پڕۆگرامانە زۆر بە باشی ڕازی دەبن، كە ئەمڕۆ لە ئەمەریكا و وڵاتە ئەوروپیەكاندا پەیڕەو دەكرێن، كە سەرجەمی ئەوانەیش لە خزمەتی بزنسدان، هەر لە بچوكترین بزنسەوە تا كۆمپانییە گەورەكان بۆ كەڵەكەكردنی پارە و قازانجی زیاتر لەبریپەرەدان بە تەبایی و خۆشەویستی و هاوبەشیكردنی هەمو شتێك و گیانی بەتەنگەوەهاتن لە نێوانی فێریاران و خوێندكاران و مامۆستایاندا.
– سەبارەت بە پاشکۆیی کوردوستان و عێراق بە ئەمەریکاو بریتانیاو هاوپەیمانەکانیانەوە، گۆڕان هەڵوێست و سیاسەتێکی ڕونیان نیە. هیچ گلەیی و ناڕەزاییەکیان دەربارەی داگیرکرن و داگیرکەران یا سیاسەتی داگیرکەران و پلانیان سەبارەت بە ئابوری، میلیتەری و سەربازی و فێرکردن و پەروەردەکردن و سیاسەتی تازە لیبرال “لیبراڵی نوێ” نییە. هەروەها سیاسەتێکی ئاشکراو ڕونیشی سەبارەت بە دەسەڵاتدارانی ناوچەکەو کێشەی مەزهەبی و کەمایەتیە نەتەوەکانی ژێردەستیاندا ، نییە.
دەربارەی سیستەمی بەڕێوەبردنی میریی و بەڕێوەبەرایەتییەكان و سەرتاپای دەزگە کۆمەڵایەتیەكانی ناو كۆمەڵگەدا، لیستی گۆڕان پێ لەسەر سیستەمی دیمۆكراتی پەڕلەمانتەری دادەگرێت و باس لە هەبوونی تەكنۆكرات لەدەسەڵاتدا دەكەن، كە ئەو دەسگەیانە لەبری ڕامیارییەكان بەڕێوەبەرن. واتە داماڵینی ئەو ئیدارانە لە ڕامیاری و ڕامیارەكان، گوایە بەپێی قسەکانی لیستی گۆڕان ئیدی بەمە خەڵكی بەتوانا جێگەی خەڵكانی بێتوانا و نە گونجا و ناسایستە دەگرنەوە. ئەوە ڕاستە بەم كارە هەندێك ڕیفۆرم دەكرێت و چارەسەری بەرتیل و بەخراپی بەكارهێنانی کارگێرییەكان دەكات، بەڵام من دڵنیام كە هەموو كادیرە پێشكەوتەكانی لیستی گۆڕان و سەركردەكانی ئەوە دەزانن، كە كێشە بنەڕەتییەكانی كۆمەڵگە هەر لە نرخی بەرزی كاڵا و پێداویستییەكانی خەڵكو كرێی خانووبەرە و بەنزین و نەوت و گاز و كارەبا و ئاو و هاتووچۆ و … هتد، لەتەك كێشەی دابەشكردنی داهات و سامان، نادادپەروەریی کۆمەڵایەتی و جیاوازی چینایەتی و كێشەكە خەستتر دەكاتەوە، ئەوكاتەش هەموو بڕیارەكان لە دەستی ڕامیارییەكانەوە دەگوێزرێتەوە بۆ دەستی بزنسمانەكان و خاوەنكۆمپانییە گەورەكان، گەرچی لێرەش لە ئێستادا بڕیاری ڕامیاریەكانیش بڕیاری بزنسمانەکانە و لە بەرژەوەندی بزنس و خۆیان دەردەكرێت.
بەكورتییەكەی، ئەگەر لیستی گۆڕان دەسەڵاتیش بگرێتە دەست ، یاخود هەتا هەرە زۆرینەی جێگەکان لە دەسەڵاتدا بەدەست بهێنێت، دەتوانن گۆڕانكارییەكی زۆر كەمی وەكو: كەمكردنەوەی ببێکاری، ڕێكخستنەوەی فۆرم و قەوارەی ئەوەی كە لە خزمەتگوزارییە دەوڵەتییەكان ماوەتەوە، بەیاساییكردنی گەندەڵی ، تا ڕادەیەك خستنە شوێنی خەڵكی كارامە لە شوێنی خەڵكانی ناكارامە. دەستكورتكردنەوەی ڕامیارییەكان لە كاروباری فەرمانگە “سڤیلییەكان” و لەتەك هەبوونی جۆرێك لە سەربەستی لیبراڵییانە، كە ئێستاکەش بوونی هەیە. كەواتە، گەر كۆمەڵگەی كوردی بەختەوەر بێت، دەبێتە كۆمەڵگەیەكی “سڤیلی“ وەك ئەوەی كە لە (ئەمەریكا و بەریتانیا و كەنەدا)دا دەیبینین. بەو شێوەیە گیروگرفتە بنەڕەتییەكانی وەكو: نادادپەروەریی کۆمەڵایەتی، نەبوونی سەربەستی تەواو بۆ هەموو تاكەكانی كۆمەڵگە سەرەرای جوداییان لە هەموو ڕوویەكەوە، بێكاری و بێخانووبەرەیی، ویرانی پاراستنی ژینگە و ڕەچاونەکردنی مرۆڤ و بەرژەوەندییە هاوبەشەكان، گیروگرفتی دابەشكردنی بەرهەم و داهات و سامان، جیاوازی نێوان دەوڵەمەند و هەژار و گەلێكی دیکە هەر وەكو خۆیان دەمێنێتەوە و خەستر دەبننەوە، لەبەرئەوەی لە ڕوانگە و ئەڵتەرناتیڤی لیستی گۆرانیشدا مرۆڤەکان بەرکار (object) و سزاوار بە ملدان مشەخۆری و سەروەری کەسانێکی دیکەن. هەر ئەمەشە خاڵی هاوبەشی دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن و ئایینەکان و هەموو دەسەلاتخوازان لە ڕاستەوە بۆ چەپ، هەر ئەمەشە دەزوولەی هۆنینەوەی گشت قۆناخەکان و سیستەم و دەسەڵاتە سەروو خەڵکییەکان و تەواوگەربوونیان بۆ یەکتری، ئەوەی کە قسەگەرانی سەربەدەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن ناوی دەنێن “پێداویستبوونی ئۆپۆزسیۆنێکی فەرمی و پارلەمانی”.
زاهیر باهیر
سلیمانی 13.08.11
