كەركوك ئاوێنەی شكستى فیدرالیزمە

 كەركوك ئاوێنەی شكستى فیدرالیزمە
 ئاسۆ كمال
 ڕوداوەكانى ئەم دواییانەى كەركوك و كێشەى لایەنە دەرگیرەكانى ،ناسیونالیزمى كورد لەگەڵ ناسیونالیزمى عەرەبى – ئیسلامى زیاتر سەرنجیان بۆ خودى كێشەى كەركوك ڕاكێشا بەڵام ئەم ڕووداوانە لەڕاستیدا دەرخەرى ئایندەى سەرجەم ئەو سیستەمەى دەسەڵاتدارێتیەیە كە لە عێراقدا هەیە و ناسیونالیزمى كورد بە فیدرالى ناودەبات. ئەگەرچى كەركوك شوێنى ڕوداو و كێشەكەیە بەڵام شەڕى ئەم لایەنە ناسیونالیست و ئیسلامیانە لەسەر دەسەلات لە عێراقدایە . ئایندەىكوردستانیش وەك بەشێك لەم عێراقە "فیدرالیە" مەیدانێكى ئەو شەڕەیە و كەركوك وەك جەبهەى پێشەوەى ئەم شەڕە فیدرالیە ئەمڕۆ بوەتە مەیدانى ململانآى توندوتیژ و چارەنوس ساز بۆ لایەنە دەرگیرەكانى. هەربۆیە كەركوك دەبێت لە چوارچێوەى ئەم شەڕە فیدرالیەدا و ئایندەى ئەم شەڕەدا سەیر بكرێ نەك تەنها لە چوارچێوەى دروستى مادەى 140و ئەو یاسا و ڕێكەوتنانەى لەپەرلەمانى عێراقى و لە بریارى ئەنجومەنى كەركوك و لە راگەیاندنى یەكێتى وپارتى بۆ گێڕاەوەى كەركوكدا بۆى بگەڕێین.
 سیستەمى دەسەڵاتداریتى ئیستاى عێراق لە روخانى بەعسەوە لەلایەن ئەمریكاوە سازدراوە لەسەر بنەماى دابەشكردنى دەسەلات لەنیوان سآ هێزى قەومى و مەزهەبیدا كە كورد وشیعە وسونەیە. هەموو یاسا ودەستور و مادە و ریكەوتنەكان بریتین لە ململانآى ئەم سآهێزە لەسایەى باڵادەستى ئەمریكادا. كەركوك یەكێك لەو خاڵانە بوە كە بەدرێژایى ئەم 5ساڵە جیگاى كێشەى ئەم سآ لایەنە بوە و لە مادەى 58 دەستورى كاتى و لە 140 دەستورى هەمیشەیى و لە پیشنیارى دیموسترا ولە یاساى  24ى پەرلەمانى عێراقى و تائێستاش ئەم شەڕە نەبڕاوەیە . ئەوەى ئەم یاسا و مادە و ریكەوتنانە نەیانتوانیوە ئەم كێشە چارەسەربكەن بەڵگە ئەوەیە كە ئەوەى چارەنوسى ئەم كێشەیە دیاریدەكات خودى یاسا وریكەوتنەكان نىیە بەڵكو تەوازنى هێزەكانە كە ڕێگەى بە عەمەلى كردنەوەى ئەم مادە و ریكەوتنانەى نەداوە و یاساى ئەسڵى ئەم هاوسەنگى هێزانەیە نەك یاساكانى ناو دەستور و پەرلەمان. لەسەرەتاوە كە تەوازنى هێز بەقازانجى ناسیونالیزمى كورد بوو توانیان مادەى 58 و 140 بسەپێنن بەڵام كە ئێستا تەوزانى هێز بەقازانجى ناسیونالیزمى عەرەبى و سونە شكاوەتەوە و نزیكایەتى حكومەتى مالكى و هیزەكاى ێەحوە پیكهاتوە و ئەمریكا پشتیوانى لە سەهمى زیاترى سوەكان لەدەسەڵاتدا دەكات ، ئیتر مادەى 140 بەهەوادا چوە و یاساى 24 پەرلەمانى عێراقى سەرى ناسیونالیزمى كوردى بەم ڕاستیانەدا كێشاوە كە نەدەستور و نە ریكەوتنى ستراتیژى لەگەلأ شیعە زەمانەتى بەشى ئەوان لەدەسەلاتدا نىیە. هەربۆیە ناسیونالیزمى كورد بۆ بەشە دەسەڵاتى خۆى لە كەركوك و لە عێراقدا ڕووى لەدەورەیەكە كە دەبێت بكەوێتە ململانآ وشەڕێكەوە كە زەمینەى سەركەوتنى لەبارنىیە و كێرڤى دەسەلاتى ڕوو لەخوار كردوە.
 بریارى 24پەرلەمانى عیراقى و خۆپیشاندانى كەركوك و كردەوەى تیرۆریستانەى سونەكان و تەقەكردنى توركمانەكان و هێنانى سوپاى عێراقى و هەڕەشەى توركیا ، نمایشەكانى ئەو شەڕەیە كە لەسەر كەركوك دواى ئەم هدنەیەى ئێستا چارەنوسى ئەم شارە بەبارمتەدەگرێ . ئایندەى شەڕ لەسەر كەركوك دیارنىیە لەبەرئەوەى ئایندەى ئەم سیستەمەى ئەم هێزانەى پیكەوە ڕاگرتوە لەسایەى ئەمریكادا دیارنىیە و تەوازنى هێز لە نزیك ماوەدا بە قازانجى ناسیونالیزمى كورد ناگۆڕێت و هدنەى ئیستایان بەرەو دابەشكردنەوەى دەسەلات لە كەركوكدا بەزیادكردنى سەهمى ناسیونالیزمى عەرەبى –ئیسلامى دەشكێتەوە. شكست لە كەركوكدا بۆ ناسیونالیزمى كورد سەرەتاى شكستى بەشە دەسەلاتى دەبێت لە بەغداد ولە كوردستاندا و ئەم فشارەى ئەمڕۆى ناسیونالیزمى عەرەبى- ئیسلامى نەك بەتەنها لەسەر كەركوك بەڵكو لەسەر چارەنوسى كوردستان درێژەى دەبێت . ئەوەى تا ئیستا ناسیونالیزمى كورد لەسایەى كێشەى شیعە وسونیدا توانیویەتى بالادەستى خۆى لە كەركوكدا بسەپێنآ ئیستا ئاڵوگۆڕى بەسەردا هاتوە و بریارى 24لەپەرلەمانى عیراقدا نیشانى دا كە چیتر ناتوانێت یاساكان بەئاراستەى بەرژەوەندى ناسیونالیزمى كورددا بچێتە پێشەوە. لەئاستى حكومەتیشدا مالكى بەڕازیكردنى سونەكان ئەم فشارانەى پەرلەمان دەخاتە سەر ئەمرى واقیع و ئەمە واقعیەتى پرۆسەى دیموكراسى و سیاسیە كە یەكێتى وپارتى 5ساڵە چارەنوسى كوردستانیان كردۆتە پاشكۆى ئەم فیدرالیزمە.
 ئەوەى یەكێتى وپارتى لەڕاگەیاندنیاندا بەدوایەوەن داپۆشینى ئەو ڕاستیەیە كە شكست لە كەركوكدا شكستى بەدیلى فیدرالیزم بۆ چارەسەرى كێشەى كەركوك و زامن كردنى ئایندەى كوردستانە. ئەم سیستەمەى بەشكردنى دەسەڵاتە لەسەربنەماى هێزى میلیشیا شیعە وسونى وكوردەكان سیستەمێكى شەڕى نەبڕاوەیە كە دوێنىَ نمونەكەى لە بەغدادا بینیمان لە نێوان شیعە و سونەدا و ئەمڕۆ لە كەركوك لە نیوان كورد و شیعە-سونەدا دەیبینین. ئەگەر ئەمڕۆ شەڕى ناسیونالیزمى عەرەبى –ئیسلامى شیعە وسونە لەسەر كەركوكە ئەوا سبەینآ لەسەر هەموو كوردستانە . ئەوەى ئیستا مادەى 140 بەهەوادا دەبا و دەستور دەخاتە ژێر پآى ریكەوتنى شیعە وسونەوە، سبەینآ لەسەر پاشكۆكردنى واقعى سەرجەم ماف وژیانى خەلكى كوردستان بۆ سایەى حكومەتى ناسیونالیزمى عەرەبى –ئیسلامى شیعە وسونە پیدادەگرآ و سوپاى عێراق شەڕ لەسەر سەروەرى حكومەتى عێراق لە كوردستاندا دەكات. ئەمە ئەو ئایندەیە كە لە ئاوێنەى كەركوكدا بەڕۆشنى بینیمان و ناسیونالیزمى كورد ناتوانێت بە ئەفسانەى سەرهەڵدانەوە كۆنەبەعسیەكان لەپەرلەمان و پرۆسەى دیموكراتى عێراقدا خەڵكى كوردستان چەواشەبكات. ئەوەى شكستى هێناوە ئەم فیدرالیزمەى یەكیتى وپارتیە كە بەزۆر كوردستانیان كردەوە بە پاشكۆى عێراق و بەزۆر خەڵكى كوردستانیان لە جیابونەوە لە عیراق و سەربەخۆیى دوورخستەوە. ڕووداوەكانى كەركوك زەنگێكى خەتەر بوو نەك بۆ كەركوك بەتەنها بەڵكو بۆ سەرجەم كوردستان كە نیشانىدا یەكێتى وپارتى ژیان وچارەنوسى خەلكى كوردستان و كەركوكیان لەبارمتەى چ سیستەمێكى میلیشیای قەومى ومەزهەبیدا داناوە. ڕێگاچارەى كەركوك لە دەرچوونى كوردستان بە كەركوكیشەوە لەبازنەى ئەم سیستەمە فیدرالیە میلیشیایەدایە و سەربەخۆبونى كوردستان دەرگاى بەردەم رفراندۆمى كەركویش دەكاتەوە و لەبازنەى بەتاڵى شەڕى ناسیونالیزمى كورد لەبەرامبەر ناسیونالیزمى عەرەبى –ئیسلامى لەسەر دابەشكردنى دەسەلات و داهاتى ئەوشارە ڕزگاردەكا. خەڵكى كەركوك لە خۆكردنە قوربانى ئەم شەڕە فیدرالیەى یەكیتى وپارتیدا بەشوێنێك ناگەن و هاتنەمەیدانى خەلكى كوردستان بە كەركوكیشەوە بۆ رفراندۆم بۆسەربەخۆیى كوردستان و رفراندۆم لە كەركوكدا تەنها ڕێگایەكە كە خەڵكى ئەم شارە لەبەڵاى شەڕى قەومى وتایفى ڕزگاردەكا و لەدووبارەكردنەوەى سیناریۆى شەڕ لەعیراقدا دوورمان دەخاتەوە.
 
 ‏14‏/08‏/2008